Buxoro yahudiylari

Buxoro yahudiylarining diniy marosimlari va bayramlari

Buxoro yahudiylarining vujudga kelishi

01.

Yahudiylik dinining vatanimiz bo'ylab tarqalishi

02.

Buxorolik yahudiylar hayoti

03.

Buxorolik yahudiylarning urf-odatlari va marosimlari

04.

Reja:

BUXORO YAHUDIYLARI

Oʻrta Osiyo yahudiylari (oʻzlarini "isroel", "bane iyeroel", "yahudiy-tojik" deb atashadi) — Oʻrta Osiyonyng turli shaharlarida yashaydigan etnik guruh. Buxoro yahudiylari atamasi birinchi boʻlib 16-asrda paydo boʻlgan.

Buxoro yahudiylarining oʻtmishdagi u mumiy soni haqida aniq maʼlumot yoʻq. Ingliz missioneri Volf amir Nasrullaxon hukmronligi davri (1826—60)da Buxoroda 10 ming yahudiy yashaganligini koʻrsatib oʻtgan.

Aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 1926 yilda Oʻzbekistonda 18172, 1989 yilda esa 28369, shu jumladan Buxoroda 4200 Buxoro yahudiylari yashagan.

Ba'zi olimlar fikri

Baʼzi olimlar (M. Zand)ning fikricha, yahudiylar Oʻrta Osiyoda miloddan avvalgi 6-asrda paydo boʻlganlar.

Yahudiylar ensiklopediyasida

Yahudiylar ensiklopediyasida Buxoro hududi Bibliyadagi Xabar bilan, iyeroilliklarning oʻn pushti surgun qilingan joylardan biri sifatida tenglashtirilgan (miloddan avvalgi 722).

Arxeologax tadqiqotlarda

Arxeologax tadqiqotlarga koʻra, yahudiylar Oʻrta Osiyo (Marv, Samarqand)ga 2—4—5-asr va 8-asrlarda kelganlar.

20-asrning 30- yillari boshlaridagi stalincha qatagon davrida 1000 ga yaqin Buxoro yahudiylari hibsga olingan, sinagogalar, yahudiy maktablari, teatr, muzey va gaz.lar yopilgan.

V. V. Bartoldning yozishicha, 10-asrda Movarounnahrda yahudiylar xristianlarga nisbatan kupchilikni tashkil qilgan.

Yozma manbalarga koʻra esa miloddan avvalgi 1-asr—milodiy 1-asrda Marvga, 6— 80-asrlarda Xorazmga kelganlar.

Oʻzbekistonda Buxoro yahudiylari, asosan, Buxoro, Samarqand, Qoʻqon, Xatirchi, Shahrisabz, Andijon, Margʻilon, Toshkent shahri lari da yashaydilar. Buxoro yahudiylari tili yahudiy-tojik tili boʻlib, tojik tilining jan. guruhiga kiradi.

Yahudiylarning Buxoroda boʻlishlari toʻgʻrisida ilk maʼlumot 13-asrga toʻgʻri keladi. Buxoro yahudiylarining oilaviy afsonalariga koʻra, 14-asr oxiri — 15-asr boshlarida yahudiy toʻquvchilar Amir Temur tomonidan Sabzavor, Sheroz va Bagʻdodsan Movarounnaxrga olib kelingan. Ular keyinchalik mahalliy yahudiy jamoalari bilan aralashib ketishgan.

01.

Samarqandda "Shofar" gaz. nashr qilinadi (1998). Turli diniy marosimlar erkin oʻtkaziladi.

Buxoroda 2 sinagoga, yahudiy tilida oʻqitiladigan maktab va bolalar bogchasi faoliyat koʻrsatadi.

Oʻzbekiston mustaqillikka erishgan (1991)dan keyin Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi barcha millat va elat vakillarining tili, urfodati, anʼanalariga hurmat bilan munosabatda boʻlishni, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratishni kafolatladi.

16-asrda Buxoro yahudiylarning bosh markaziga aylangan, shu ayerda shaharda yahudiylar mahallasi — "Mahallai koʻhna" tashkil topgan. Buxoro yahudiylari iudaizm diniga eʼtiqod kilishadi. Barcha shaharlarda, yahudiylar gʻuj boʻlib yashagan mahallalarda sinagogalar boʻlgan.

Buxoro yahudiylaridan adabiy esdaliklarning mashhur mualliflaridan biri Solomon ben Samuel boʻlgan. U 1338 yil Urganchda yahudiy tili lugʻatini tuzgan, Moshe ben Dovud forsiyda poemalar bitgan.

1991 yil 8 dekabrda Xanuko bayrami o‘tkaziladi. Bu bayram ikki ming yil ilgari sodir bo‘lgan voqealar, ya’ni makavsevlar jasoratiga bag‘ishlangan bo‘lib, bunda vijdon erkinligi va e’tiqod, diniy marosimlarni o‘tkazishga erishilgani haqidagi mulohazalar bildirilgan. Bayramda To‘hfa Tinxasova rahbarligidagi “Nozanin” folklor ansambli konserti bilan qatnashadi.

Shavuot Sinay tog'ida yahudiylarga Tavrotni nishonlash uchun muhim yahudiy bayramdir. Bayram har doim Fisih bayramining ikkinchi kunidan 50 kun o'tgach, ikki bayram orasidagi 49 kun esa Jmer hisobiga ma'lum.Hosil bayrami deb ham ataladi.

01.

Yahudiy xalqining asosiy bayrami Pesax (Paxsa) bo‘lib, 1992 yil 22 aprelda bu markazda nishonlangan. Bu bayramda Izroil mamlakatidan ham mehmonlar taklif qilingan. 1992 yil madaniy markaz uchun juda mazmunli yil bo‘lgan.

Sukkot bayramining vaqti quvonch bayrami deb nomlanadi.

Yahudiylar kuz mavsumida uylaridan chiqib, Sukkot deb nomlangan chaylalarda yashaydilar.

Shofarning ulug'vor kunlarda puflanishi quvonch va najot bilan tugaydi.