Axborot xavfsizligini ta’minlash usullari

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI 
SAMARQAND IQTISODIYOT VA SERVIS INSTITUTI 
"AXBOROT TEXNOLOGIYALARI" kafedrasi 
Axborot xavfsizligini ta’minlash usullari. 
 
"Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar"
fani bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlarni bajarish uchun 
USLUBIY KO‘RSATMA
Samarqand- 2021 

---

Mazkur uslubiy ko‘rsatmada "Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion 
texnologiyalar va tizimlar" fani bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlarni o‘tqazish 
bo‘yicha to‘liq va batafsil tavsiyalar berilgan. Har bir mavzu bo‘yicha talabalar 
tomonidan o‘zlashtirishni aniqlashda yangi pedagogik texnologiyalardan keng
foydalanilgan.
Uslubiy ko‘rsatma oliy o‘quv yurtlarining barcha mutaxassisliklari uchun 
mo‘ljallangan bo‘lib, undan talabalar o‘zlarining bilimlarini mustaqil ravishda ham 
oshirishlari mumkin.
Tuzuvchilar:
dotsent Jomonqulova F.E. 
Taqrizchilar: 
SamDAQI, "Informatika va AT" kafedrasi mudiri,dotsent, Nazarov U. A. 
Uslubiy ko‘rsatma "Axborot texnologiyalari" kafedrasi majlisining 2021-yil 28-
avgust № 1 bayonnomasi bilan tasdiqlangan. 

---

Mavzu:
Iqtisodiy axborot xavfsizligi 
 
Ishning maqsadi:
Windows tizimida fayllarni arxivlash ko’nikma va malakalarni 
hosil qilish. Kompyuter viruslari va ularni aniqlash usullari, himoyalanish 
dasturlari bilan ishlash ko’nikma va malakalarni hosil qilish. Shikastlangan fayllar 
va disklarni tiklashni o`rganish.

Masalaning qo`yilishi
: berilgan topshiriqni qo`yilgan reja asosida bajarish va shu 
asosda hisobot tayyorlash 
Nazariy qism: 
Fayllarni arxivlash-
Kompyuterlar bilan ishlash paytida informatsiya (fayl, 
dastur) yukotilishi mumkin. Chunki tasodifiy yo`q qilish, virusdan zararlanishi 
(yuqtirish), disklarni yaroqsizlanishida uchraydi. Axborotni himoyalash uchun 
uning zahira nusxalari arxiv holda bo`lishi lozim. Arxivlash saqlanayotgan 
axborotni ixchamlashga imkon yaratadi. Boshqa tomondan, axborotning 
kompyuterlar orasida disket orqali kuchirilishi doimo qulay, ayniqsa, ixcham yoki 
zichlangan holda.
 
Arxivlar (fayllar tahlami) yaratilishi uchun maxsus dasturlar – arxivatorlar 
kullaniladi. Arxivatorlar axborotni maxsus ixchamlashtirish usullarini qo’llash 
yordamida fayllarni kichik ulchamli nusxalarini yaratadi va bir necha fayllar 
nusxalarini yagona arxiv faylga jamlashi mumkin.
Arxivator dasturlar. Arxiv fayl yaratishda qo`yidagi dasturlar qo`llaniladi, 
ularni ikki sinfga bo`lish mumkin:
1. Ixchamlovchi, tahlovchi dasturlar, arxivatorlar; 
2. Zahira nusxa oliSh dasturlari. 
Arxiv fayl. Arxiv fayl ixcham holda joylashtirilgan bir yoki bir necha fayllar 
yiGindisidan iborat bulib, yaxlit fayldan ularning zarurat tug’ilishida dastlabki 
ko’rinishda chiqarib olish mumkin. Arxiv fayl o’zida mundarijani aks ettiradi va 
unda qo’yidagi axborot mavjud: Fayl nomi, katalog haqida ma’lumot, faylni 
aniklash sanasi va vaqti, diskdagi fayl o`lchami, arxivdagi o`lchami, arxiv 
butunligini tekshirish uchun har bir faylni siklik nazorati, Arj, Pkzip, JHA, Pkpak, 
Jce.
Topshiriqlar: 
1.
WinRAR arxivlash vositasining uskunaviy vositalari bilan, arxivlash 
usullari, ularning vazifalari bilan tanishing 
2.
Yangi papka yarating va shu papkaga kompyuterdagi matnli fayllardan bir 
guruhini ko’chirib yozing. 
3.
Papkangizdagi umumiy sig’imini aniqlang, ularni dastlab oddiy usulda, 
keyin parol qo’yib arxivlang.Arxivning sig’imini aniqlang va uni 
fayllarning dastlabki sig’imi bilan taqqoslang. 
4.
Arxivlarni oching va fayllarning oldingi holatlarini tiklang.Arxivlash 
jarayonini turli ma’lumotlarni qisish usullari bilan amalga oshiring.
5.
Har bir usulda olingan natijalarni taqqoslang va tahlil qiling. 

---

6.
Kompyuter viruslari va ularni oqibatlari haqida ma’lumotlar bilan 
tanishing. 
7.
Kasperskiy antivirus dasturining uskunaviy vositalari bilan tanishing va 
ularni vazifalarini aniqlang. 
8.
Disketangizga kompyuterdagi matnli va dastur fayllaridan ko’chirib 
yozing, ularni ativirus vositasi yordamida tekshiring.Virus dasturining 
tipini aniqlang va u bilan zararlangan fayllarni tuzating. 
9.
Disklar ularning turlari haqida ma’lumot keltiring.Formatlash vositasining 
uskunaviy vositalari bilan tanishing va ularning vazifalarini aniqlang. 
10.
Disketangizni dastlab tizimli disk sifatida formatlang.Disketangizni 
fayllarni yozishga mo’ljallab so’ngra unga kompyuterdagi fayllardan 
ko’chirib yozing. 
11.
Defrag vositasining uskunaviy vositalari bilan tanishing va ularning 
vazifalarini aniqlang. Scandisk dasturining uskunaviy vositalari bilan tanishing 
va ularning vazifalarini aniqlang. 
12.
Disketangizni nuqsonli joyidagi fayllaringizni boshqa joyga ko’chirib 
yozing va nuqsonli joylarni tuzating.