Awil xojalig’inda miynet resurslari ha’m miynet o’nimdarlig’i joba

AWIL XOJALIG’INDA MIYNET RESURSLARI HA’M MIYNET O’NIMDARLIG’I


Joba :
1. Miynet resursları hám miynet ońimdarlıǵınıń awıl xojalıǵındaǵı áhmiyeti.
2. Miynet resurslarınan paydalanıw hám miynet ónimliligi dárejesin ańlatiwshı kórsetkishler, olardı anıqlaw tártibi.
3. Awıl xojalıǵı daǵı miynet resursları, olardan paydalanıw hám miynet ónimliligi dárejesi.
4. Awıl xojalıǵında miynet bazarı jáne onı rawajlandırıw máseleleri.
5. Miynet resurslarınan foydlanishni jaqsılaw, miynet ónimliligin asırıw jolları.

1. 
   Miynet resursları hám miynet ońimdarlıǵınıń awıl xojalıǵı daǵı áhmiyeti.
   

Mámleketimizdiń awıl xojalıq ónimlerine bolǵan barlıq talapların qandırıwda janlı hám buyımlasqan miynettiń áhmiyeti úlken. Sebebi ol bahanı jaratadı, qolaversa, miynet insannıń sanalı - maqsetke jóneltirilgen iskerligi bolıp tabıladı. Ol menen miynet predmetleri hám de quralları uyqaslasqan halda jumıs procesi ámelge asıriladı. Bul processtiń jemisi baha esaplanadı. Sonday eken, talaptı qandira alıw qábiletine iye bolǵan ónimlerdi jetistiriw, xızmetlerdi orınlaw insannıń janlı iskerligi (miyneti) menen miynet predmetleri hám qurallarınıń maqsetke muwapıq baylanısıwına baylanıslı. 2019 -jılda miynet resursları sanı 19 007,8 mıń kisige jetti, bul 2018-jılǵa salıstırǵanda 100,9 protsentti quraydı. Ekonomika tarmaqlarında bánt bolǵanlar sanı 13 541,1 mıń kisin quradı (ótken jılǵa salıstırǵanda 102 procent).
- Awıl xojalıǵında miynet tarmaqtıń qásiyetlerinen kelip shıqqan halda tómendegi ayrıqshalıqlarǵa iye:- miynet jáne onıń nátiyjesi tábiy sharayat menen baylanıslılıǵı ;
-miynetten paydalanıwǵa islep shıǵarıw máwsimiyligining tásir etiwi;
- awıl xojalıǵı daǵı miynettiń ósimlikler hám de tiri janzatlar (haywanlar, ósimlikler) menen ajıralmas baylanısqanlıǵı ;
- awıldaǵı miynet dárejesi hám bilim dárejesiniń salıstırǵanda tómenligi;
- o'simchilik hám sharbashılıq tarmaqlarında islep shıǵarıw processleriniń avtomatlashtirilganlik hám mexanizatsiyalashtirilganlik hám de elektrlashtirilganlik dárejesi tómenligi;
2. Miynet resurslarınan paydalanıw hám miynet ónimliligi dárejesin ańlatiwshı kórsetkishler, olardı anıqlaw tártibi
Miynet resursları awıl xojalıǵın rawajlandırıwda islep shıǵarıw resurslariniń eń aktiv faktorı retinde úlken áhmiyetke iye. Olar islep shıǵarıw processinde sanalı túrde qatnasıp, kóbirek, sapalılaw ónimlerdi talaptı qandiradigan muǵdarda jetistiriwge, jumıs hám xızmetlerdi tez hám nátiyjeli orınlawǵa háreket etedi. Sonday eken, olardan jıl dawamında tolıq, nátiyjeli paydalanıwǵa erisiw kerek.

Miynettiń ónimliligi dárejesi. Onıń tolıq (absolyut ) dárejesin anıqlaw ushın rasında sarplanǵan jámi jumıs waqıtı muǵdarın sol dáwirde islep shıǵılǵan ónim muǵdarına, ma`nisine hám de orınlanǵan jumıs kólemine bólistiriw zárúr. Bul miynetti tejew ekonomikalıq nızamınıń talabı. Ámeliyatda bolsa ol rasında islep shıǵarılǵan ónimdiń, orınlanǵan jumıstıń muǵdarı yamasa ma`nisin oǵan sarplanǵan jumıs waqıtına bólistiriw nátiyjesinde anıqlanıp atır. Bunday usılda olar bir-birlerin biykar etpeydi, bálki toldıradı.

2. 
   Awıl xojalıǵı daǵı miynet resursları, olardan paydalanıw hám miynet ónimliligi dárejesi • 2019 jılda miynet resursları quramındaǵı ekonomikalıq aktiv xalıq sanı 14 752, 5 mıń kisin shólkemlestiriwi yamasa ótken jıldaǵı kórsetkishke salıstırǵanda 1, 0 procentke asıwı kútilip atır. Respublikada jumıs menen bánt xalıq sanı 13 408, 4 mıń kisin (ekonomikalıq aktiv xalıqtıń 90, 9 payızın ) tashkil etip, ótken jılǵa salıstırǵanda 1, 0 procentke ósiwi bahalanıp atır.
   

Milliy ekonomikada jumıs menen bánt bolǵan miynet resurslariniń tarmaqlar boyınsha eń joqarı úlesleri awıl xojalıǵına (26, 6 procent), sanaat (13, 7 procent), sawda (10, 5 procent) tarmaqlarına sáykes keliwi kútilip atır. Respublikada jumıssızlar sanı 1 344, 1 mıń kisi muǵdarında, respublika boyınsha jumıssızlıq dárejesi bolsa 9, 1 protsentti shólkemlestiriwi bahalanıp atır.
4. Awıl xojalıǵında miynet bazarı jáne onı rawajlandırıw máseleleri. Awıl aymaqlarında ámeldegi bolǵan miynet resurslarınan tolıq hám nátiyjeli paydalanıw, olardıń miynetleri ónimliligin kóteriw hám de sociallıq-ekonomikalıq tárepten qorǵaw eń aktual mashqala esaplanadı. Bul mashqala tabıslı hal etiliwi ushın tómendegi máseleler anıqlanıp, olardıń sheshimin
támiyinlewge qaratılıwı kerek:
• awıl aymaqlarında ámeldegi bolǵan miynet resurslariniń ulıwma muǵdarın, keleshekte olardıń ózgeris (kóbeyiw, azayıwı ) dárejesin anıqlaw ;
• Awıl aymaqlarındaǵı miynet bazarın nátiyjeli qáliplestiriwde tómendegi jaǵdaylardı itibarǵa alıw zárúr:
• respublika xalqınıń 49, 0 procenti (2018 y) awıl aymaqlarında jasap atırǵanlıǵı munasábeti menen jámi miynet resurslarininng 60 procentten aslamı awıl aymaqları moynına tuwrı keliwi;
• xalıqtıń jumıs menen bánt bolmaǵan bóleginiń 60 procentten aslamı awıl aymaqlarına tuwrı keliwin, olar quramında hayallar úlesi kópligin ;
• awıl aymaqlarında xalıq sanınıń ósiw dárejesi qalalardagiga salıstırǵanda joqarı ekenligin, bul hal keleshekte miynet resurslariniń joqarı pát penen ósiwine tásir etiwin;
• 5. Miynet resurslarınan foydlanishni jaqsılaw, miynet ónimliligin asırıw jolları
• Respublika awıl xojalıǵı daǵı ámeldegi bolǵan miynet resurslarınan jıl dawamında tolıq hám nátiyjeli paydalanıw nátiyjesinde olardıń miynetleri ónimliligin keleshekte kóteriw eń zárúrli máselelerden biri esaplanadı. Onı tabıslı sheshiw keń kólemde shólkemlestirilgen, ekonomikalıq hám de social ilajlardı ámelge asırıwdı talap etedi.
• fermer xojalıqlarında miynet ónimliligin asırıw, ónim sapasın jaqsılaw, joqarı qosılǵan baha jaratılıwma qaratılǵan tarmaq programmaların islep shıǵıw arqalı mámleket ǵárejetleri natiyjeliligin asırıw hám basqıshpa-basqısh qayta bólistiriw;
• Tálim mákemelerinde oqıw hám kásiplik tayarlıq kursları, tálim sisteması, forması hám oqıtıw usılları zaman talaplarına juwap bermeydi. Miynet bazarı talapların úyreniw hám jańa qánigeliklerdi engiziw ushın
tarmaqlararo hám keńseleraro muwapıqlastırıw sistemasın jaratıw talap etiledi.
• Islep shıǵarıw kólemi hám miynet ónimliligin bahalaw nátiyjeleri orınlardaǵı haqıyqıy jaǵdayǵa uyqas kelmeydi.
• Strategiya sheńberinde belgilengen wazıypalardı orınlaw arqalı Ózbekstan Respublikası awıl xojalıǵı salasın 2030 -jılǵa shekem rawajlandırıwda tómendegi kórsetkishlerge erisiw názerde tutıladı :



Sonday eken, awıl xojalıǵında miynet resurslarınan jıl dawamında tolıq hám nátiyjeli paydalanıw hám de olardıń miynetleri ónimliligin asırıw ushın tómendegi ilajlar ámelge asırılıwın támiyinlew maqsetke muwapıq bolıp tabıladı:
 tarmaqtıń rawajlanıwın itibarǵa alǵan halda qosımsha jumıs jayların shólkemlestiriw;
 tarmaqtıń islep shıǵarıw quramın jetilistiriw hám materiallıq-texnikalıqa támiynatın kóteriw;
 awıl xojalıǵına jańa texnikalerdi, nátiyjeli texnologiyalardı izbe-izlik menen qollanıw etiw;
 awılda isbilermenlik formaların rawajlandırıw ;
 awılda islew hám jasaw ushın barlıq sharayatlardı jaratıw ;
 miynetti shólkemlestiriwdiń nátiyjeli túrlerin shólkemlestiriw hám rawajlandırıw ;
 kadrlardı tayarlaw, ilmiy tájriybelerin asırıw, olardı materiallıq, ruwxıy xoshametlewdi jetilistiriw hám basqalar.