Avtopoliploidiya va allopoliploidiya. Sitoplazmatik mutatsiyalar

Avtopoliploidiya va allopoliploidiya.Sitoplazmatik mutatsiyalar

SITOPLAZMATIK IRSIYLANISH

• Sitoplazmatik irsiylanish haqida umumiy

tushuncha, plastida bilan bog‘liq irsiylanish, mitoxondriyalar bilan bogiiq irsiylanish, sitoplazm atik predeterm inatsiya, sitoplazm atik erkak pushtsizligi, hujayrada mayda zarrachalar va simbiontlaming irsivlanishi,

sitoplazmatik irsiylanishning molekular asoslari.

Sitoplazmatik irsiylanish haqida umumiy tushuncha Xromosomalardan tashqarida ro‘y beradigan irsiylanishni nemis botaniklari K. Korrerns va E. Bauriar tomonidan 1908-yilda ixtiro qilindi. Dastlabki vaqtda irsiylanishning bu xili ona organizm orqali irsiylanish degan nom olgan. Aksariyat ko‘pchilik belgilarni irsiylanishida ham ota ham ona organizm qatnashsa. ona organizm orqali irsiylanishda faqat ona organizm qatnashib, ota oi^anizmning ishtiroki ko‘zga tashlanmaydi.

Sitoplazmatik irsiylanish haqida umumiy tushuncha Xromosomalardan tashqarida ro‘y beradigan irsiylanishni nemis botaniklari K. Korrerns va E. Bauriar tomonidan 1908-yilda ixtiro qilindi. Dastlabki vaqtda irsiylanishning bu xili ona organizm orqali irsiylanish degan nom olgan. Aksariyat ko‘pchilik belgilarni irsiylanishida ham ota ham ona organizm qatnashsa. ona organizm orqali irsiylanishda faqat ona organizm qatnashib, ota oi^anizmning ishtiroki ko‘zga tashlanmaydi.

Sitoplazmatik predeterminatsiya

Sitoplazmatik irsiylanishga yana qorinoyoqli mollyuskalarda (Limnea) chig‘anog‘i o ‘ng tomonga va chig‘anog‘i chap tomonga buralgan formalarini chatishtirishdan olingan duragaylami misol qilib ko‘rsatish mumkin.

Poliploidiya ikki xil boladi: avtopoliploidiya va allopoliploidiya.

Poliploidiya ikki xil boladi: avtopoliploidiya va allopoliploidiya.

Avtopohploidiya bir tu^ga mansub organizm xromosomalami karra ortishi

tufaylisodir bo‘ladi. Avtopoliploidlar muvozanatli (4n, 6n, 8/7 v?. hokazo)

va muvozanatsiz (3n, 5n, In va hokazo) ga ajraladi. Muvozanatli

avtopoliploidlar xromosomasi diploid bo‘lgan organizmlarga qaraganda

yirikpoyali, bargli, gulli, urug‘li bo‘ladi. Poliploid hujayralarda diploidli

hujayralarga nisbatan yadrolari yirikroq bo‘ladi. Ko‘pgina o ‘simliklarda

poliploid qatorlar bo‘lib ularda xromosoma soni 2n, ...10/? gacha boradi.

Gulli 0 ‘simhklarda ko‘p avlodlar poliploid qatorlardan iborat.

Tabiiy va sun’iy mutatsiyalar

Tabiiy muhitda paydo bo‘lgan mutatsiyalar tabiiy yoki spontan, sun’iy sharoitda ohngan mutatsiyalar sun’iy mutatsiyalar deb ataladi. Tabiiy mutatsiyalar: genning yangi holati bo‘lib, u kabi turg‘undir. Tabiiy mutatsiyalaming paydo bo‘lish sabablari turlicha. Odatda mutatsiya organizmlarga tashqi muhit omillari radiatsiya, yuqori yoki past harorat kimyoviy moddalar ta’sirida paydo bo‘ladi. Mutatsiyaning hosil bo‘lishida ichki sabablar, chunonchi, gen m utatorlar, m etobolitlar ta ’siri, autoreproduksiyadagi xatoliklar, shuningdek krossingover muhim rol o‘ynaydi.

Retsessiv mutatsiyalarni aniqlash metodlari

Retsessiv mutatsiyalarni aniqlash mumkinligi drozofila tanasining sariq rangini irsiylanishi misolida oldinroq ko‘rib o‘tilgan edi. Keyinchalik mashhur genetik T. Morganning shogirdi G.Meller gomozigota holatda

letallik xossaga ega retsessiv mutatsiyani drozofilalarda aniqlash uchun maxsus CIB (si-el-bi) metodini joriy etdi.

Mutatsion jarayon

Mutatsion jarayon: populyatsiyadagi genlar tezligini nisbatan doimiy takrorlanishi mutatsiyalar kuzatilmasa yuz beradi. Biroq populyatsiyalarda vaqti-vaqti bilan mutatsiyalar sodir bo‘lishi tabiiy bir hol. Mutatsiyalar populyatsiyalar evolyutsiyasini o‘zgartiruvchi birlamchi irsiy omil sanaladi. Irsiy birlik hisoblangan genda mutatsiya ro‘y berishi ahyon-ahyonda kuzatiladigan hodisa bo‘lsada,shunga qaramay organizmlarda genlar soni, populyatsiyada esa organizmlar soni ко‘р bo‘lgani sababli har bir populyatsiyada mutatsiyalaming paydo boiish kolami katta boladi.

G ‘o ‘zaning xromosomali yangi dunyo turlari

Yani turlami hosil bolishida bir turga mansub xromosomalarni karra ortishi — avtopoliploidiya bilan bir qatorda bir organizmda har xil turlarga oid xromosomalarning karra ortishi — allopoliploidiyani ham ahamiyati kattadir. Odatda o‘simlik, hayvonlarda turlararo duragaylar pushtsizdir. Bunga yorqin misol tariqasida ot bilan eshakning chatishishidan tug‘ilgan xachiming nasl bermasligini olsa bo‘ladi.