Amir xusrav dehlaviy (1253-1325)



Download 15,71 Kb.
Sana27.06.2017
Hajmi15,71 Kb.
#16898

Aim.uz

AMIR XUSRAV DEHLAVIY (1253-1325)

Xusrav Dehlaviy Keshda yashagan Hazorai Lochin turk qavmidan bo`lgan. To mug`ullar istilosigacha ular Poimurg va Keshda tirikchilik o`tkazgan. Mug`ullar bostirib kirgach mazkur qavm Hindistonga ko`chib boradi va uning otasi Sayfiddin Mahmud Dehlidagi bir Sultonning qo`lida xizmat qiladi. Otasi 1261-yilda (hijar 651) Hindistonda mug`ullarga qarshi kurashda halok bo`ladi. Maktab va madrasa tahsilini olgach u 1273-yili Sulton Mamluk xizmatiga o`tadi. Keyinchalik Dehlida G`iyosiddin Balban, 1281-yili G`iyosiddin Muhammad Sulton uni xizmatiga oladi. 1286-yili u Patyoliyga onasi va ukasini oldiga qaytadi. Amir Xusrav Dehlaviy tasavvuf ilmini o`rganib, darveshlikni ixtiyor qildi va Shayx Nizomiddin Dehlaviyga murid tushdi. 1299-yilda uning boshiga musibat tushdi, ya'ni onasi va ukasi vafot etdi. Bu g`amni u «Layli va Majnun» asarida ham tilga oladi. Tarixiy manbalarda keltiradiki, Amir Xusraviyning yetti farzandi bo`lgan:



  1. Mastura

  2. Ma'sud

  3. Xizr

  4. Rukniddin

  5. Afifa

  6. Ayniddin Muborak

  7. Malik Ahmad

Dehlaviy merosini quyidagilar tashkil qiladi: «Chor devon»

«Tuhfat-us-sig`ar» (yoshlik ayyomi, 1272)

«Vasat ul-hayot» (o`rta yosh, 1286)

«G`urrat ul - kamol» (kamolot davri, 1302)

«Baqiyat-ul-naqiya» (qarilik, pirlik 1314)

Nizomiy Ganjaviyning «Xamsa»siga javoban «Panj ganj» ini yozadi:

«Matla'-ul-anvar», «Maxzan-ul-asror» ga javob tarzida bitilgan

«Shirinu Xusrav»-«Xusravu Shirin»

«Majnunu Layli»- «Layliu Majnun»

«Hasht behisht»- «Haft paykar»

«Oynai Iskandariy»-«Iskandarnoma»

Tarixiy mavzularda quyidagi asarlarni yozgan:

«Duvalroiy va Xizrxon»

«Qiron-us-sa'dayn»

«No`h sipehr»

«Tug`luqnoma»

«Ruh ul-oshiqin»

«Mantiq ul-ushshoq»

«Xazoin ul-futuh»

Xusrav Dehlaviy maktablarini yig`ib, «E'chozi Xusraviyni» tuzgan bo`lsa, insholarini «Inshoi Amir Xusraviy» sarlavhasi bilan tartib berdi. Amir Xusraviy yozgan «Xamsa»ning besh dostonini to`liq tahlil etishning iloji yo`qligi bois «Matla'-ul- anvar»dagi boblarning mavzularini ko`rib chiqamiz. Mazkur asarni shoir ikki hafta ichida yozgan. U 3310 baytdan iborat bo`lib, musallasi maqsur vaznida yozilgan avvalgi maqolat baland darajada va martabaga ega inson haqida. Muso payg`ambar to`g`risidagi hikoyat fikrlarning isboti yang`lig` ko`zga tashlanadi:

Charx turo bahri sharaf soxta,

Tu tani xud degi alaf soxta.

Dil, ki zi pasty so`i bolo shitoft,

Har chy furo` did, hamma hech yoft.

Ikkinchi aqola ilm fazilati va johillik xususida bo`lsa, uchinchisi qalb, ruh va shuurga ma'naviy ta'sir etuvchi suxan, to`rtinchisi Ollohning yagonaligi hamda musulmonchilikning 5 asosi, beshinchisi pokiza ahloq, oltinchisi so`fiylik va tarkidunyochilik, yettinchisi nafs pokiziligi, sakkizinchisi ishq martabasi, to`qqizinchisi do`stlik, o`ninchisi ota-ona va farzand hamda xesh taborlarning munosabati, o`n birinchisi javonmardlik, saxovat, xusumat, o`n ikkinchisi islom g`oziylari-podshohlari, o`n uchinchisi- mamlakat hukmdorlari, o`n to`rtinchisi-diyonat, o`n beshinchisi-shaxsning adabi, o`n oltinchisi-insonning surat va siyrati, o`n yettinchisi umrning uch fasli-yoshlik, yigitlik, qarilik, o`n sakkizinchisi vahdat ul-vujud, o`n to`qqizinchisi dunyoi dundan shikoyat, yigirmanchisi farzandga nasihat xususidadir. Ayni shu «Matla' ul-anvor» ni yozayotganda shoir yetmish yoshda bo`lib, asarni qizi Masturaga nasihat bilan xotimalaydi.

Ey ruhu tu chashmu charog`i dilam,

Xubtarin meva zi bog`i dilam

Garchi ki ixvoni tu nek axtarand,

Ne zi tu dar didai man behtarand.

(Ihvon-barodaron-birodarlar)



Xusravning mazkur nasihatlarini faqat qizi Masturaga tegishli deb tushunish xato bo`lardi. U barcha farzandlarga taalluqli. Har qanday farzand uchun qanoat, sabr-toqat, munosib ahloq bezak sanaladi. Xulosa qilib aytish mumkinki, Amir Xusrav Dehlaviy so`z san'atkori, shoir, nosir, olim, tarixchi. Garchi Hindistonda yashagan bo`lsa-da, XIII-XIV asr fors-tojik adabiyotining yetuk vakili sifatida ko`pgina janrlarda ijod qildi. xamsachilik ana'anasini davom ettirib, besh mustaqil dostondan iborat «Panj ganj» ni tartib berdi.
Download 15,71 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish