Aminlar va aromatik aminlar. Olinishi va xossalari 10-sinf Kimyo fani darsligi asosida 33-mavzu

Aminlar va aromatik aminlar. Olinishi va xossalari

10-sinf Kimyo fani darsligi asosida 33-mavzu

Aminlar deb, ammiakning vodorodlari uglevodorod radikallariga almashinishidan hosil bo‘lgan birikmalarga aytiladi.

Ammiak molekulasidagi bitta vodorod atomi radikalga o‘rin almashsa – birlamchi,

ikkita vodorod atomi ikkita radikalga o‘rin almashsa – ikkilamchi, uchta vodorod atomi uchta radikalga o‘rin almashsa – uchlamchi aminlarni hosil qiladi.

Nomenklaturasi va izomeriyasi.

Ratsional nomenklatura bo‘yicha aminlarni nomi radikallar nomiga “amin” so‘zini qo‘yib o‘qishdan kelib chiqadi.

Sistematik nomenklatura bo‘yicha aminlar nomi uglevodorodlar nomi oldiga “amino” so‘zi qo‘shiladi va –NH2 aminogruppa yaqin joylashgan uglerod atomi tomonidan raqamlanish boshlanadi.

Bir xil radikalli simmetrik aminlarni nomlaganda, ikkilamchi va uchlamchi aminlar radikal nomiga di-, tri- prefikslarini qo‘shib nomlanadi: HN(C2H5)2-dietilamin, (CH3)3N-trimetilamin.

trimetilamin

Aminlarda uglevodorod zanjirining struktur izomeriyasi va amino guruhning holat izomeriyasi kuzatiladi.

Olinish usullari: Nitrobirikmalarni vodorod atomlari bilan katalizator ishtirokida qaytarilganda aminlar hosil bo‘ladi:

C2H5NO2 + 3H2 C2H5NH2 + 2H2O
Nitroetan etilamin

Aminlarning dastlabki vakillari – metilamin, dimetilamin va trimetilamin gaz, qolganlari suyuqlik bo‘lib, yuqori molekulaga ega bo‘lganlari esa qattiq moddalardir.

Fizik xossalari.
Metilamin

Kimyoviy xossalari.

1. Tuz hosil qilishi: Aminlarga kislotalar ta’sir ettirib tuzlar olinadi. Bu reaksiyada vodorod ioni azot atomidagi bir juft erkin elektronlarga birikib, musbat zaryadli ammoniy ionini hosil qiladi: CH3NH2 + HCl CH3NH2 HCl

2. Aminlar havoda yonadi. Yonish mahsulotlari sifatida CO2 va H2O dan tashqari N2 molekulasini ham hosil qiladi. 4CH3NH2 + 9O2 4CO2 + 10H2O + 2N2 4C2H5NH2 + 15O2 8CO2 + 14H2O + 2N2

Aromatik aminlar

Aromatik aminlar deb, benzol halqasidagi vodorod atomi o‘rniga aminogruppa yoki ammiakdagi vodorod atomlari o‘rniga fenil (C6H5)
o‘rin almashgan moddalarga aytiladi.

Ammiak molekulasidagi vodorod atomlari fenil radikallarga o‘rin almashinishi natijasida birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aromatik aminlar hosil bo‘ladi.

Fizik xossalari: Kichik molekulali aromatik aminlar suyuq, yuqori molekulali aromatik aminlar esa qattiq moddalardir. Ularning ko‘pchiligi qo‘lansa hidga ega bo‘lib, suvda yomon eriydi.

Kimyoviy xossalari. Aromatik aminlarning kimyoviy xossalari molekuladagi aminogruppa bilan benzol halqasining xossalarini o‘z ichiga oladi. Anilin suv bilan ta’sirlashmaydi.