9-Mavzu: Disaxaridlarga xos sifat reaksiyalar. Darsning maqsadi

9-Mavzu: Disaxaridlarga xos sifat reaksiyalar.
Darsning maqsadi: Disaxaridlarga xos reaksiyalarini oʻtkazish, disaxaridlarning kimyoviy xossalari haqida ma’lumot berish va ularni oʻtkazish orqali uglevodlarning biologik ahamiyatiga oid nazariy bilimlarni mustahkamlash.
Murakkab uglevodlar ikkita kichik sinfga bo`linadi. Haqiqiy polisaxaridlar va fragmenti uncha katta bo`lmagan oligosaxaridlar. Bular oddiy monosaxaridlardan tashkil topgan bo`lib, disaxarid, trisaxaridga bo`linadilar. Ikkita monosaxarid molekulasidan bir molekula suv ajralib chiqishi natijasida disaxarid hosil bo`ladi.

- H2O C6H12O6 + C6 H12O6 ↔ C12H22O11 glyukoza fruktoza disaxarid saxaroza

Bu disaxarid odam va hayvonlar uchun to`yimli ozuqa sifatida muhim
ahamiyatga ega. Suvda yaxshi eriydi. Oligosaxaridlar orasida eng muhimlari:
disaxaridlardan shakar qamish-saxaroza, sut shakari-laktoza, kraxmalning parchalanish mahsuloti-maltoza, trisaxarid- rafinozalardir.
Maltoza. Ikki molekula glyukozadan tashkil topgan. Maltoza kam miqdorda
bo`lsa ham ko`pgina o`simliklarda topilgan. Maltoza gidrolizlanganda ikki
molekula suv hosil bo`ladi.
Laktoza - Sut tarkibida ko`p uchraydi. Shuning uchun ham uni sut shakari
deb ham ataladi. Laktoza yuksak o`simliklar tarkibida ko`p uchraydi. Uning
tarkibiy qismini bir molekula glyukoza va bir molekula galaktoza tashkil etadi.
Raffinoza. Bu trisaxarid molekulasida galaktoza va glyukozadan tashqari
fruktofuranoza ham bor.
Saxaroza— bu qand lavlagisi va shakar qamishning shakaridir. U oʻsimlik tuganaklarida, tomirlarida, poyalarida, barglarida, urugʻ va mevalarining tarkibida keng tarqalgan.
Saxaroza tarkibi jihatidan α-glyukopiranoza va β- fruktofuranozadan tashkil topgan. Saxarozaga biror xil kislota qoʻshib, yuqori haroratda qizdirilsa u tezda glyukoza va fruktoza molekulalariga parchalanadi. Bu jarayon inversiya hodisasi deb ataladi.