5-маъруза мавзу: Датчикларнинг тавсифлари

5-маъруза МАВЗУ: Датчикларнинг тавсифлари

Режа:

1.Хатолик ва аниқлик.

2.Датчикларнинг динамик тавсифлари.

3.Датчикларнинг статик тавсифлари.

4.Ночизиқлиликнинг таъсири.

1.Хатолик ва аниқлик.

Аниқлик (accuracy) параметрларнинг ўлчанган ва ҳақиқий қийматлари орасидаги фарқ билан белгиланади.

Рухсат этилган қиймат (resolution) – бу ўлчанаётган катталикнинг энг кичик оғиши.

Ўлчаш хатолиги (measurment error) – параметрларнинг ўлчанган ва ҳақиқий қийматлари орасидаги фарқ.

а) катта силжиш

а) катта силжиш

+катта сийракланиш

=кичик аниқлик

б) кичик силжиш
+катта сийракланиш
=кичик аниқлик
в) катта силжиш
+кичик сийракланиш
=кичик аниқлик
б) кичик силжиш
+кичик сийракланиш
=катта аниқлик

2.Датчикларнинг динамик тавсифлари

Датчикнинг динамик реакцияси:

Т0-носезгирлик соҳасидан ўтиш вақти; Тd-кечикиш; Тр-биринчи максимумга етиш вақти; Тs - ўрнатилиш вақти; Мр- ўта ростлаш.

Қуйидаги параметрларни минималлаш-тириштириш лозим:

Қуйидаги параметрларни минималлаш-тириштириш лозим:

Носезгирлик соҳасидан ўтиш вақти (dead time) – катталикни ўзгара бошлаши ва датчикнинг реакцияси ўртасидаги вақт;

Кечикиш (delay time) – датчикнинг кўрсатиши ўрнатилган қийматнинг 50% га тенглашадиган вақт;

Ўсиш вақти (rise time) – катталикнинг 10 % дан ўрнатилган қийматни 90 % гача эришишига кетадиган вақт. Датчикнинг тезкорлигини кўрсатади.

Биринчи максимумга эришиш вақти (peak time) – чиқиш сигналини биринчи максимумга эриши вақти (ўта ростлаш).

Биринчи максимумга эришиш вақти (peak time) – чиқиш сигналини биринчи максимумга эриши вақти (ўта ростлаш).

Ҳар доим ҳам барча параметрларни минималлаштириш имкони бўлавермайди!!!

3.Датчикларнинг статик тавсифлари

Датчикларнинг статик тавсифлари, датчикнинг чиқиш сигналлари ўлчанаётган параметрни бир оз вақт ўтиб қанчалик тўғри акс эттиришини кўрсатади.

Статик тавсифларга:

• сезгирлик;
• рухсат этиш қиймати;
• чизиқлилик;
• дрейф ва тўла дрейф;
• ишчи диапазон;
• такрорланиш ва натижани қайта тиклаш кабилар киради.

Сезгирлик (sensitivity) – чиқиш сигнали катталигини кириш катталиги бирлигига нисбати билан аниқланади.

Сезгирлик (sensitivity) – чиқиш сигнали катталигини кириш катталиги бирлигига нисбати билан аниқланади.

Рухсат этилган қиймат (resolution) – ўлчанаётган параметрнинг датчик томонидан сезиладиган ва қайд этиладиган энг кичик қиймати.

Чизиқлилик (linearity) – аналитик аниқланмайди, датчикнинг тавсифидан аниқланади.

Агар датчик тавсифи эгри чизиқдан тўғри чизиққа яқинроқ бўлса, у ҳолда чизиқлилик юқори дейилади.

Статик кучайтириш (static gain) ёки ўзгармас ток бўйича кучайтириш (direct current gain) – датчикнинг жуда паст частоталардаги кучайтириш коэффициенти.

Статик кучайтириш (static gain) ёки ўзгармас ток бўйича кучайтириш (direct current gain) – датчикнинг жуда паст частоталардаги кучайтириш коэффициенти.

Коэффициентнинг катталиги ўлчаш қурилмасининг сезгирлиги катта бўлишига тўғри келади.

Дрейф (drift) ўлчанаётган катталик узоқ вақт давомида ўзгармасдан қолганида, датчик кўрсатишининг оғиши билан белгиланади.

Датчик дрейфини кириш сигналининг нол, максимал ва маълум оралиқ қийматида аниқлаш мумкин.

Датчикнинг ишчи диапазони (operating range) кириш ёки чиқиш катталикларининг рухсат этилган қуйи ва юқори чегаралари билан аниқланади.

Датчикнинг ишчи диапазони (operating range) кириш ёки чиқиш катталикларининг рухсат этилган қуйи ва юқори чегаралари билан аниқланади.

Такрорланиш (repeatability) бир хил шароитларда ўлчанаётган катталикларнинг берилган қийматларида бир қанча кетма-кет ўлчашлардаги оғишлар билан тавсиланади.

Бунда берилган қийматга яқинлашиш ё ошиб ё камайиб боради.

Такрорланиш ишчи диапазоннинг фоизлари билан аниқланади.

Қайта тикланувчанлик (reproducibility) такрорланишга ўхшаш, аммо ўлчашлар орасидаги иртервал катта бўлишини талаб этади.

Қайта тикланувчанлик (reproducibility) такрорланишга ўхшаш, аммо ўлчашлар орасидаги иртервал катта бўлишини талаб этади.

4. НОЧИЗИҚЛИЛИКНИНГ ТАЪСИРИ.

Кўпгина датчиклар ночизиқлилик тавсифларига эга, масалан, агар датчик ишчи диапазоннинг юқори чегарасига етганда тўйиниш самараси юзага келади, яъни кириш катталиги қанча ўзгаришидан қатъий назар чиқиш катталиги ўзгармайди.