|
5-Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Yigirirish fabrikalari. Titish tozalash, mashinalari va ularning ish
unumdorligini hisoblash.
Nazariy ma’lumot.
Yigirish
— tolali oʻsimlik (jut, zigʻir, kanop, paxta), jun va ipak tolalaridan,
kimyoviy tolalardan har xil yoʻgʻonlikka hamda turli fizikaviy xossalarga ega
boʻlgan iplar tayyorlash jarayoni. Yigirish qoʻlda va mashinalarda amalga
oshiriladi. Qoʻlda yigirish soʻnggi neolit davridan maʼlum. Keyinchalik jahondagi
deyarli barcha xalqlar orasida keng tarqaldi. Paxta tolasidan ip yigirish dastlab
Hindistonda maʼlum boʻlgan. Oʻrta Osiyoda paxta ekib, ip yigirish va gazlama
toʻqish milod boshidayoq rusm boʻlgan edi. Qoʻlda yigirishning eng oddiy usuli
barmoklar yordamida tolalardan pilik tayyorlab va uni osilgan holatda ushlab
kaftlar orasida asta-sekin ingichkalashtirishdan iborat boʻlgan. Keyinchalik dugli
urchuq paydo boʻldi va ip tayyorlash ancha osonlashdi. Oʻzbekistonda qadimiy .
urchu qancha takomillashtirilib, gʻildirakli charx yasaldi.
Yigirish quyidagi rivojlanish bosqichlarini bosib о‘tgan:
-qо‘lda aylantiriladigan urchuqda ip olish;
-osma urchuqda ip olish;
-g‘ildirakli charxda ip olish.
Yuqoridagi usullar yordamida Osio va qadimgi Misrda paxtadan Ovrо‘pada
esa jun va zig‘ir tolalaridan ip yigirilgan (5.1-rasm).
5.1-rasm. Qo’l urchuqlari.
a
-Peru,б - Misr,
в
- Italiya,
г
- Rossiya,
д
- Afrika urchuqlari.
5.2-rasm. Dastlabgi yigirish mashinalari.
a
) G’ildirakli charx
b
) Davriy ishlaydigan yigirish mashinasi
Paxta va kimyoviy tolalarga va ularning aralashmalariga ishlov berishda,
turli mashinalar qо‘llanilib, mashinada terilgan paxtaning ifloslanish darajasi
ortishi bilan uni titadigan, aralashtiradigan, tozalaydigan mashinalarning soni va
quvvati ortib, agregatni tashkil etadi.
Bunday agregatlar paxtani titib, aralashtirib, xas-chо‘plar va nuqsonlardan
tozalab, tozalangan paxtadan ma’lum chiziqiy zichlikka, og‘irlik va uzunlikka
ega bо‘lgan tarash piltasi ishlashga mо‘ljallangan.
Tolalarni titish, aralashtirish va tozalash uzluksiz avtomat ravishda
kechadi. Kimyoviy tolalarni ularning paxta bilan aralashmalarini titadigan
mashinalarning ayrim ishchi qismlari о‘zgargan bо‘lib, odatdagidan biroz
farqlanadi.
Blendomat BO-A avtotitkichidagi ikkita tituvchi valikning har biri faqat
bitta yo’nalishda ishlaydigan tishlar bilan jihozlangan (5.3-rasm).
5.3-rasm. Blendomat BO-A avtotitkichi sxemasi.
Ishchi valiklar minoraning harakat yo’nalishiga qarab, navbatma navbat
ishlaydi. Minora chapdan o’ngga harakatlanganda o’ng valik, minora o’ngdan
chapga harakatanganda chap valik ishlashi 5.4-rasmda ko’rsatilgan.
5.4-rasm. Minora harakatiga mos ravishda tituvchi valiklar ishlashi.
Titilganlik darajasi bir xilligini ta’minlash maqsadida minorada bosuvchi
valiklar va orasida tituvchi valik tishlari harakatlanadigan panjara o’rnatilgan.
Bosuvchi valiklar panjara bilan birgalikda toydan katta bo’laklar ajralishining
oldini oladi va tituvchi valik tishlari toydan ajratib oladigan bo’lakchalar
massasining bir xilligi ta’minlanadi.
Titish jarayoni va o’timidagi yangiliklardan biri bitta avtotoytitkich to’rtta
assortimentdagi mahsulot ishlab chiqarishga tola yetkazib berishi hisoblanadi
(5.5-rasm).
5.5-rasm. Avtotitkichning to’rtta assortimentda ishlashi
Bundan tashqari avtotitkich minorasi stavkadagi toylar sathi har xiligiga
mos ravishda harakatlanishi (5.6-rasm) natijasida titilganlik darajasi bir xilligi
ta’minlanadi.
Shunday qilib, titish jarayoni va uskunalar bo’yicha yangiliklar shulardan
iborat.
Yuqori tezlikda ishlayotgan aralashtiruvchi mashina uzatuvchi
mexanizm funksiyasi maxsus sistema yordamida nazorat etiladi (5.6-rasm, b).
Uning yordamida A va B qatlamlarda komponentlar retsepdagidek (50x50%)
bo’lishi ko’rsatilgan. Riter firmasining A81 UNIblend aralashtiruvchi
mashinasi aynan shu prinsipda ishlaydi va uning avvalgilaridan ustunligi ham
shundadir . Mazkur aralashtiruvchi mashina asosan noturdosh tolalar (tabiiy va
kimyoviy) ni aralashtirishda qo’llaniladi. Unda aralashtirishda sodir bo’luvchi
saralanishdek salbiy hodisaning oldini olish maqsadida har bir kompanent (to’rt
xil) alohida patrubkadan ta’minlanib, har biri bo’yicha ravon qatlam
shakllantirish qo’llanilgan va ijobiy natijaga erishilgan.
5.6-rasm. A81 UNIblend aralashtirish mashinasi.
To’qimachilik mashinasozligi bo’yicha dunyoda etakchi hisoblangan Riter
va Tryuchler firmalari aralashtirish mashinalarida qo’llanilayotgan yangiliklarni
aralashtirish usuli, aralashtirish zonalari, universalligi moslashuvchanligi,
samaradorligi hamda qo’shimcha jarayonlarning amalga oshishi nuqtai nazardan
tahlil qilish mumkin. Har ikkala firmalarda yaratilgan va korxonalarda o’rnatilgan
aralashtiruvchi mashinalar ko’p bunkerli bo’lib, kameralar soni kamida oltita,
ko’pi bilan esa o’ntagacha bo’ladi. Yuqorida ta’kidlanganidek, bunkerlarda tola
bo’laklari tasodifiy ravishda, so’ngra uyushgan yoki tasodifiy usullarda
aralashadi. Birinchi holda oltida bunkerdan tushayotgan tolaviy bo’lakchalar
harakatlanayotgan uzatuvchi tranportyorga oltita qatlam ko’rinishida ustma-ust
to’shaladi va ikkita uzluksiz yenglar orasida biroz yig’ilib, keyingi mashinaga
muntazam uzatiladi. Universal aralashtiruvchi MX-U mashinada bunkerlardan
tushayotgan tolaviy bo’lakchalar havo yordamida keyingi mashinaga
transportirovka qilinadi. Bu erda tolaviy qatlamlar hosil qilinmaydi.
Shuning uchun aralashtirish jarayoni tasodifiy usulda amalga oshadi deb
hisoblanadi.
5.7-rasm. Tryuchler firmasining MX-1 aralashtiruvchi mashinasi
Ma’lumki, titish-tozalash
agregatining titkichlardan keying mashinasi
dastabki tozalash mashinasidir. Uning sirti odatda qoziq, pichoq, tishli disk va
shtiftlar bilan jihozlangan bo’lib, bir (V12, Riter) yoki ikki barabanli
(B390L, Marsoli; CL-P, Tryuchler)
Do'stlaringiz bilan baham: | 
