4-ma’ruza: so‘zlarni turkumlarga ajratish tamoyillari

4-MA’RUZA: SO‘ZLARNI TURKUMLARGA AJRATISH TAMOYILLARI
Tildagi barcha so‘zlar o‘ziga xos belgi-xususiyatlari, so‘rog‘i va qanday umumlashgan ma’no ifodalashiga ko‘ra guruhlarga bo‘linishi so‘z turkumlari hisoblanadi. So‘zlarni turkumlarga ajratishda quyidagilarga e’tibor beriladi:

• 
  lug‘aviy ma’no anglatishi va biror so‘roqqa javob bo‘lishi;
  
• 
  grammatik qo‘shimchalarni qabul qilishi;
  
• 
  gapda biror gap bo‘lagi vazifasida kelishi.
  

So‘z turkumlari ma’no va vazifasiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

Mustaqil so‘zlar
Yordamchi so‘zlar
Undov so‘zlar
Taqlid so‘zlar
Modal so‘zlar


Mustaqil so‘zlar ma’lum bir so‘roqqa javob bo‘lib, lug‘aviy ma’no anglatadigan morfologik jihatdan o‘zgaradigan, gap bo‘lagi vazifasida keladigan so‘zlardir. Fe’l, ot, sifat, son, olmosh va ravishlar mustaqil so‘zlar sanaladi. Masalan: daftar (nima?), Ahmad (kim?), chiroyli (qanday?), minglarcha (nechta?), o‘qidi (nima qildi?) kabi.
Yordamchi so‘zlar deb, ma’lum so‘roqqa javob bo‘lmaydigan, leksik ma’no anglatmaydigan, morfologik jihatdan o‘zgarmaydigan, sintaktik vazifa bajarmaydigan so‘zlar turkumiga aytiladi. Masalan: ammo, lekin, ham, -ku (aytdim-ku), -mi (siz-mi?).
Undov so‘zlar alohida guruhni tashkil etadi. Ular turli- tuman his-tuyg‘ularni, xitob, chaqiriq, undash kabilarni anglatadi. Masalan: eh, voy, barakalla, beh-beh, kish kabilar.
Taqlid so‘zlar borliqdagi jonli va jonsiz narsalarning ixtiyoriy hamda ixtiyorsiz ravishda chiqargan tovushlarini taqlidan ifodalaydi: inga-inga, qasur-qusur, jaz-juz, chirs (ovoz), duv-duv, lov-lov, yalt-yult (holat).
Modal so‘zlar deb so‘zlovchining bildirgan fikriga qo‘shimcha munosabatini ifodalovchi so‘zlar guruhiga aytiladi. Masalan: albatta, chamasi, aftidan kabilar.
Mustaqil va yordamchi so‘zlar ham o‘z ichida bir necha turlarga bo‘linadi.
Mustaqil so‘zlar: Fe’l, ot, sifat, son, olmosh va ravish
Yordamchi so‘zlar: Ko‘makchi, yuklama, bog‘lovchi