33-variant Kasbiy burch, vijdon qadri-qimmati, o‘z faoliyatining natijasi va unga mas’ullik, yuksak kasbiy tafakkur. Yangi O‘zbekistonda ma’naviy tarbiyaning dolzarb muammolari

33-variant
1. Kasbiy burch, vijdon qadri-qimmati, o‘z faoliyatining natijasi va unga mas’ullik, yuksak kasbiy tafakkur.
2. Yangi O‘zbekistonda ma’naviy tarbiyaning dolzarb muammolari.
3. “O‘qituvchining kasbiy pedagogik madaniyati”, “pedagogik mahorat”, “pedagogik innovatsiya”, “pedagogik kasbiy mahorat” tushunchalari mazmuni nimalardan iborat? Ularni qiyosiy solishtiring.

1. 
   Burch — kishining biror shaxs, oila, jamoa, el-yurt, Vatan oldidagi majburiyatini anglatuvchi axloqiy tushuncha. Bizda obyektiv munosabatlar ifodalanadi, yaʼni u jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va axloqiy negizlari bilan belgilanadi. Buning oziga xos xususiyatlari mavjud bolib, u insonning ichki kechinmalari, tashqaridan turib nazorat qilinmaydigan murakkab ruhiy holatini ifodalaydi. Bu iymon-eʼtiqod, onglilik, halollik, vijdon kabi tushunchalar bilan chambarchas bogʻliq. Burch qanday vazifa, kimning oldidagi majburiyat ekanligiga qarab turlicha boʻladi (milliy burch, ijtimoiy burch, umuminsoniy burch va boshqalar). 
   

Kasbiy-pedagogik burch. Xarbir pedagogning o’z xayoti, o’zining muammolari bor. Lekin bularni xechqanday dars jarayoniga aralashtirmasligi kerak. Xarqancha xolatdan qatiy nazar o’quvchuga yaxshi munosabatta bo’lishligi, to’liq bilimlarini bera olishi shart bu o’qtuvchilarni burchi sanaladi. O’quvchiga beralayotgan xar bir malumot asoslanga o’z isbotini topgan bo’lishi kerak. Faqat foidali va asosli , kerakli bilmlarni saralab o’quvchilarga to’ri yetkaza berishi lozim.
Vijdon - shaxsning o'zini axloqiy nazorat qilish, o'zi uchun axloqiy majburiyatlarni mustaqil ravishda shakllantirish, ularning bajarilishini o'zidan talab qilish va bajarilgan harakatlarni baholash qobiliyati; shaxsning axloqiy o'z-o'zini anglashining ifodalaridan biri. insonning boshqa odamlar oldidagi o'z burchi va mas'uliyatini anglash, o'z xatti-harakatlarini mustaqil ravishda baholash va nazorat qilish, o'z fikri va xatti-harakatlarida hakam bo'lish qobiliyati. "Vijdon masalasi - bu odamning ishi.
O'qituvchining vaziyatli kasbiy tafakkur turi o'zining o'quv-uslubiy harakatlari va ta'lim jarayonini tashkil etuvchi texnologiyalarini takomillashtirish bilan tavsiflanadi. Ushbu tur hal qilinayotgan pedagogik vaziyatda vaziyat muammoliligini o'rnatishga qaratilgan. O'qituvchi pedagogik faoliyatning ma'nosi, maqsadi va ijtimoiy maqsadiga emas, balki yaqin kelajak va manfaatlarga qaratilgan qarorlarni qabul qiladi va amalga oshiradi, bu aniq vaziyatning butun ta'lim jarayoniga ta'sirini hisobga olmaydi. Yechimni tanlashning asosiy mezoni - bu ularning faoliyati natijalarini tahlil qilish va prognoz qilish emas, balki o'tmish tajribasi va bunday vaziyatlarni hal qilishning stereotipi. Ushbu turni amalga oshirish jarayonida o'qituvchining shaxsiy rivojlanishi qiyinlashadi. Pedagogik muammoli vaziyatni hal qilishning vaziyatli turi o'qituvchining faoliyati o'quvchilar faoliyatini tashkil etish, uni rag'batlantirish va nazorat qilish bilan bog'liq bo'lganda samarali bo'ladi.
Mutaxassisning kasbiy faoliyati strukturasida, bizning fikrimizcha, uning tafakkuriga ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan ayrim xususiyatlar mavjud.
1.Mutaxassisning kasbiy faoliyati an'analar, naqshlar, dogmalar va ijodkorlik, erkinlik, yangilik o'rtasidagi muvozanat; shuning uchun bu ekstremallar orasidagi konjugatsiyaning optimal o'lchoviga qat'iy rioya qilish muhimdir. Kasbiy fikrlashning paydo bo'lish jarayoni yuzaga kelgan vaziyatni tushunish va o'zgartirishda muammolilikning mavjudligi bilan bog'liq. Muammolilikning o'rnatilishi tufayli ob'ektiv kasbiy vaziyat professional (sub'ektiv) muammoli vaziyatga aylanadi, bu orqali mutaxassisning fikrlashi va faoliyati bog'lanadi.
2. Yakuniy maqsadlarni shaxsiy maqsadlar orqali amalga oshirish, ulardan foydalana olish - mutaxassisning mahorati. Ishlab chiqarish maqsadlari mutaxassisning harakatlarini tavsiflash shaklida emas, balki buyurtmachi nuqtai nazaridan va professional standartlar talablari nuqtai nazaridan shakllantiriladi.
3. Muayyan vaziyatni hal qilish jarayonida mutaxassisning o'zi muammoni izolyatsiya qiladi va hal qiladi. U o'z qarorlari, ularning bajarilishi uchun javobgardir va hal qilishning amaliy ahamiyati va maqsadga muvofiqligini o'zi belgilaydi.
Mutaxassis tafakkurining funksional tomoni ishlab chiqarish jarayonini ta’minlashga xizmat qiladi va quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
1) diagnostik: muayyan vaziyatni bilish, amalga oshirilgan kasbiy faoliyat bo'yicha fikr-mulohazalarni olish;
2) rag'batlantirish: o'z harakatlari orqali intellektual tashabbusni namoyon qilish uchun motivatsiya;
3) ma'lumot berish: dolzarb muammolar va ularni hal qilish yo'llari haqida ma'lumot to'plash;
4) rivojlantiruvchi: shaxsning etakchi kasbiy fazilatlarini shakllantirish vositalarini tushunish;
6) baholash: ularning turli harakatlarining samaradorlik darajasini baholovchi xabar;
7) o'z-o'zini takomillashtirish: professional fikrlash impulsiv yoki muntazam faoliyatdan qochish imkoniyatini yaratadi va beradi;
8) o'zgartirish funktsiyasi: yangi voqelikni yaratish. Mutaxassisning ijodiy fikrlashining asosiy vektori vaziyatni o'zgartirish yoki o'zini o'zgartirish (yuqori vaziyat darajasi).

2. 
   Tarbiyada tanaffus bo‘lmaydi, deydi xalqimiz. Lekin, ma’naviy-ma’rifiy ishlardagi uzviylik hozircha bunday emas. Bu borada bog‘cha, maktab, oliy ta’lim, mahalla – har biri alohida ish olib boryapti. Shu bois ma’naviy-ma’rifiy ishlarning yagona tizimini yaratish, xususan, o‘g‘il-qizlarni bolaligidanoq bilimli va fazilatli etib tarbiyalash, buning uchun maktabgacha ta’lim muassasalariga metodik yordam ko‘rsatish muhimligi ta’kidlandi.Shuningdek, maktablar, o‘rta maxsus va oliy ta’lim dargohlarida ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi. Barcha oliygoh va ularning filiallarida mavjud shtat birliklari doirasida yoshlar masalalari va ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha prorektor lavozimi joriy etilishi aytildi.Mahallalarda ijtimoiy-ma’naviy muhit barqarorligini ta’minlash masalalariga alohida e’tibor qaratildi. “Bir ziyoli – bir mahallaga ma’naviy homiy” tamoyili asosida har bir mahallaga professor-o‘qituvchi va taniqli ziyolilar biriktirilishi ma’lum qilindi. Shuningdek, Toshkent shahar nuroniylarining tarbiyasi og‘ir, ishsiz yoshlarga ko‘maklashish bo‘yicha tashabbusi qo‘llab-quvvatlandi.Hududlar markazida namunaviy loyiha asosida ma’naviyat va ma’rifat maskanlarini barpo etish, mahalliy byudjetlar hisobidan sohaga qo‘shimcha shtatlar ajratish bo‘yicha ko‘rsatma berildi. Toshkent shahridagi “G‘alaba bog‘i” majmuasini xalqimiz, ayniqsa, yoshlar uchun harbiy tarix va ajdodlarimiz qahramonligini o‘rganish bo‘yicha ilmiy markazga aylantirish taklifi bildirildi.Yoshlarni vatanparvarlik, milliy iftixor ruhida tarbiyalash, buning uchun tarixni yaxshi o‘rgatish, bu yo‘nalishdagi ilmiy tadqiqotlarni kengaytirish muhimligi ta’kidlandi.
   

Tarbiya va ta’limni bir-biridan alohida ajratib bo’lmaydi, bu ikki jarayon o’zaro uyg’un, uzluksiz asosda tashkil etilgandagina odobli, axloqiy fazilatlarga ega, yuksak ma’naviyatli, shu bilan birga bilimdon, zukko, ruhan va jismonan sog’lom, keng dunyoqarash va tafakkurga ega, zamonaviy kasb-hunar egasi bo’lgan vatanparvar yoshlarni yetishtirib beradi. O’zbekistonda yoshlar tarbiyasini zamonaviy asosda ilmiy-texnologik isloh qilish borasida olib borilayotgan ishlar uni bugungi kun ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ilmiy asoslangan tayanch kompetensiyalar, fazilatlar asosida shakllantirishni talab etmoqda.
Tarbiyaga yangicha, tizimli yondashuv, bolada tayanch fazilatlarni kafolatli shakllantirishda oila, maktabgacha ta’lim, umumiy ta’lim, o’rta maxsus kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari, mahallalarning ijtimoiy-pedagogik imkoniyatlarini to’liq yuzaga chiqarishni va ular orasida ilmiy-metodik uzviylikni yangi darajaga ko’tarishni taqozo etadi.
Vatanga sadoqat, burch va mas’uliyat, tashabbuskorlik va boshqa fazilatlar yoshlar ongida nazariy tushunchalar sifatida qolib ketgani holda uning tabiatida amaliy odatlarga aylanmayapti. Buning oqibatida ularning ushbu fazilatlar haqidagi so’zlari bilan amallari orasida tafovut namoyon bo’lmoqda, bu esa har yili mustaqil hayotga kirib kelayotgan yigit-qizlarning hayotda o’z o’rinlarini topishlarida bir qator muammolarni yuzaga keltirmoqda.
Ayrim o’quvchi-yoshlarda yuksak maqsadlarning shakllanmaganligi, o’zini o’zi o’qishga safarbar qilish, iroda, matonat, tirishqoqlik, harakat fazilatlari yetarli rivojlanmaganligi ta’lim sifatiga ham zarar ko’rsatmoqda.
Ma’naviy tarbiya sohasida o’qituvchilarning faoliyatini metodik ta’minlovchi o’quv materiallari, shu jumladan, ma’naviy tarbiya sohasiga oid metodik qo’llanmalar, o’quvchilar uchun zarur darsliklar yetarli emas.
Shu munosabat bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2019-yil 3-maydagi PQ-4307-son qarori ijrosini ta’minlash, shuningdek, yoshlarni mustaqil hayotga dunyoqarashi keng, faol fuqarolar etib tarbiyalash maqsadida Vazirlar mahkamasi tomonidan qabul qilingan qaror bo’yicha «Uzluksiz ma’naviy tarbiya» konsepsiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish orqali ma’naviy tarbiya tizimini yanada rivojlantirish alohida ahamiyat kasb etadi.

3. 
   So'nggi yillardagi ixtisoslashtirilgan adabiyotlarda aniqlashning bir nechta yondashuvlari mavjud “pedagogik madaniyat” tushunchasining mohiyati... Ba'zi mualliflar uni umumiy insoniyat madaniyatining bir qismi sifatida taqdim etadilar, unda ma'naviy va moddiy qadriyatlar, shuningdek, ijodkorlik yo'llari ta'lim faoliyati shaxsning avlodlar almashinuvi va shaxsning ijtimoiylashuvi (kamolilishi va shakllanishi) tarixiy jarayoniga xizmat qilish uchun zarurdir. Boshqalar buni individual-shaxsiy darajadagi madaniyatlar muloqotiga qodir bo'lgan yaxlit shaxsning muhim xususiyati deb bilishadi. Yana boshqalar buni pedagogik qadriyatlar, faoliyat usullari va kasbiy xulq-atvorning dinamik tizimi sifatida tushunadilar, uning tarkibiy qismlari pedagogik pozitsiya va shaxsiy fazilatlar, kasbiy bilim va pedagogik fikrlash madaniyati, kasbiy mahorat va pedagogik faoliyatning ijodiy tabiati, shaxs. o'z-o'zini tartibga solish va kasbiy xulq-atvor madaniyati.
   

Pedagogik madaniyat muhim ahamiyatga ega komponent o'qituvchining umumiy madaniyatining tarkibiy qismi bo'lib, u pedagogik nazariya bilimlarini doimiy rivojlanishida chuqur va puxta egallash darajasini tavsiflaydi, bu bilimlarni mustaqil ravishda, metodologik asosli va pedagogik jarayonda yuqori samaradorlik bilan qo'llay oladi. talabalarning individual-tipik xususiyatlari, ularning qiziqishlari va fan va amaliyotning rivojlanishi bilan uzviy bog'liqlikda.
O'qituvchining madaniyati bir qator funktsiyalarni bajaradi: a) bilim, ko'nikma va malakalarni o'quvchilarga berish, ularning dunyoqarashining shakllanishiga hissa qo'shish; b) intellektual qobiliyat va qobiliyatlarni, emotsional-irodali va samarali-amaliy sohalar va psixikani rivojlantirish; v) o'quvchilarning axloqiy tamoyillari va jamiyatda o'zini tutish ko'nikmalarini ongli ravishda o'zlashtirishini ta'minlash; d) voqelikka estetik munosabatni shakllantirish; e) bolalar salomatligini mustahkamlash, ularning jismoniy kuchi va qobiliyatini rivojlantirish.
O'qituvchi quyidagi turdagi kasbiy bilimlarga ega bo'lishi kerak: uslubiy, nazariy, uslubiy va texnologik. Taqdim etilgan yondashuvlarni tahlil qilish ularda mutaxassisning pedagogik madaniyatini uning shaxsiy sohasining elementlaridan biri sifatida ko'rib chiqishga oid ba'zi umumiy pozitsiyalarni ajratib ko'rsatishga imkon beradi. Buni hisobga olgan holda, bir qator ta'lim tadqiqotchilari (A.V.Barabanshchikov, S.S.Mutsynov va boshqalar) ko'rib chiqishni taklif qilishdi. pedagogik madaniyat inson faoliyatining pedagogik sohasidagi umumiy madaniyatining o'ziga xos ko'rinishi sifatida. Natijada, u ifodalaydi shaxsiy fazilatlar, psixologik-pedagogik bilimlar, shuningdek, yuqori samaradorlikni ta'minlaydigan amaliy ko'nikma va qobiliyatlarning ma'lum darajada rivojlanishini aks ettiruvchi kompleks dinamik integral ta'lim.
Kasbiy pedagogik madaniyat - bu mavjudlikning turli shakllarida namoyon bo'ladigan pedagogik voqelikning universal xarakteristikasi;
Kasbiy pedagogik madaniyat ichkilashgan umumiy madaniyat bo'lib, pedagogik faoliyat sohasidagi umumiy madaniyatning o'ziga xos proektsiyasi vazifasini bajaradi;
Kasbiy pedagogik madaniyat - bu bir qator tarkibiy va funktsional tarkibiy qismlarni o'z ichiga olgan, o'z tashkilotiga ega bo'lgan, atrof-muhit bilan tanlab ta'sir o'tkazadigan va alohida qismlar xossalariga kamaytirilmaydigan bir butunlikning integral xususiyatiga ega bo'lgan tizimli ta'lim;
Kasbiy pedagogik madaniyatni tahlil qilish birligi - bu pedagogik faoliyat, tabiatan ijodiy;
O'qituvchining kasbiy pedagogik madaniyatini amalga oshirish va shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlari individual ijodiy, psixofiziologik va yosh xususiyatlari, shaxsning hukmron ijtimoiy va pedagogik tajribasi bilan belgilanadi.
Pedagogik mahoratga erishish pedagogning muayyan shaxsiy sifatlari bilan amalga oshadi. Pedagogik mahorat yuksak darajada pedagogik faoliyatining taraqqiy etishini, pedagogik texnikani egallashni, shuningdek, pedagog shaxsi, uning tajribasi, fuqorolik va kasbiy mavqeini ifodalaydi.
Pedagogik mahorat kategoriya sifatida o‘zining ilmiy asoslariga ega. So‘nggi yillardagi ilmiy yondashuvlar bu holatga nisbatan quydagicha xulosa qilishga imkon berdi: pedagogik mahorat kasbiy faoliyatdagi induviduallikning yorqin ko‘rinishi sifatida tushuniladi.
pedagogik mahorat tushunchasi mazmuniga kiradigan quydagi masalalarni ajratish mumkin bo‘ladi:

1.