12-маъруза: Тизимни тавсифлашда кибернетик ёндашув

12-Ma’ruza: Tizimlarni tavsiflashda kibernetik yondashuv.

Reja:

1. Boshqarish jarayon sifatida.

2. Boshqaruv tizimlari (BT) va murakkab boshqaruv ob'ekti.

1. Boshqarish jarayon sifatida.

Тизимни тавсифлашга кибернетик ёндошув шундан иборатки, ҳар қандай мақсадга йўналтирилган ҳатти-ҳаракат бошқарув деб қаралади.

Тизимни тавсифлашда кибернетик ёндашувда барча тизимлар бошқариш тизими сифатида қаралади. Кибернетик ёндашувда тизим учта ажратилган тушунча, яъни бошқариш объекти, бошқариш субъекти ва муҳит нуқтаи назардан ўрганилади.

Бошқарув кенг кибернетик маънода – бу сунъий обектлар ва тирик организмларни бошқариш ҳақидаги ҳар хил фанларда тўпланган ва умумлаштирилган усуллар ва методлардан иборат. Бошқарув тили – бу «объект», “муҳит”, “тескари алоқа” , “алгоритм” ва бошқа тушунчаларни ишлатишдир. Замонавий кибернетикага Н. Винер асос солган.

Boshqaruv deganda biz muhitning boshqaruv ob'ekti deb ataladigan ma'lum bir qismiga maqsadli ta'sirni tashkil etish jarayonini tushunamiz, buning natijasida ushbu ob'ekt bilan o'zaro ta'sir qiluvchi sub'ektning ehtiyojlari qondiriladi. Nazoratni tahlil qilish uchlikni - muhit, ob'ekt va sub'ektni ajratib ko'rsatish zaruratini keltirib chiqaradi, bunda boshqaruv jarayoni amalga oshiriladi (1.1-rasm).

Boshqaruv deganda biz muhitning boshqaruv ob'ekti deb ataladigan ma'lum bir qismiga maqsadli ta'sirni tashkil etish jarayonini tushunamiz, buning natijasida ushbu ob'ekt bilan o'zaro ta'sir qiluvchi sub'ektning ehtiyojlari qondiriladi. Nazoratni tahlil qilish uchlikni - muhit, ob'ekt va sub'ektni ajratib ko'rsatish zaruratini keltirib chiqaradi, bunda boshqaruv jarayoni amalga oshiriladi (1.1-rasm).

1.1-rasm. Boshqaruv jarayonini tashkil etish
Муҳит

Расмда субъект ўзига Х муҳитнинг ва У объектнинг таъсирини сезади. Субъект муҳитнинг Х ҳолатини ўзгартириб билмаса, унда у объектнинг У ҳолатини бошқара олади. Бунинг учун субъект махсус ташкил этилган U таъсирни ташкил қилади. Бу бошқариш демакдир.