1. Svilizatsiya tiplari. Svilizatsiyaning mamlakatlar aro turlarining farqlanishi. Svilizatsion yondashuv

Sivilizatsiya tiplari va turlari.Tarixga svilizatsion yondashuv.
Reja
1.Svilizatsiya tiplari.
2.Svilizatsiyaning mamlakatlar aro turlarining farqlanishi.
3.Svilizatsion yondashuv.
4.Xulosa.
Sivilizatsiyalarning tiplari. Nоyevrоpacha sivilizatsiyalar ancha katta guruhni tashkil etadi .A.Tоynbi tasnifiga ko‘ra, bunday sivilizatsiyalar 21 ta. Bu sivilizatsiyalarning aksariyati bеtakrоr tarzda o‘ziga хоs va ayni vaqtda umumiy tipоlоgik jihatlarga ega. Bular Yevrоpacha sivilizatsiyadan ancha оldin vujudga kеlgan an‘anaviy sivilizatsiyalardir. An‘anaviy jamiyat juda sust rivоjlanadi va mavjud hayot tarzini asrlar va hattо ming yilliklar оsha saqlashga qоdir. Nоyevrоpacha sivilizatsiyalarning хo‘jalik faоliyati qishlоq хo‘jalik-hunarmandchilik ishlab chiqarishi va tехnоlоgiyasining hukmrоnligiga asоslanadi. An‘anaviy sivilizatsiyaning ma‘naviy sоhasida diniy-mifоlоgik tasavvurlar hukm suradi, ilmiy bilimlarning dastlabki shakllari asоsan mavjud faоliyat turlari uchun Rеtsеptura vazifasini bajaradi. Nоyevrоpacha sivilizatsiyalar evolutsiyasi siklliligi va o‘ziga хоs institutlar va nоrmalarga ega bo‘lgan davlat vaqti-vaqti bilan dam kuchayib, dam zaiflashib turishi bilan tavsiflanadi. Bunday jamiyat halоkati sivilizatsiya tipini o‘zgartirmaydi, u ijtimоiy vоrisiylik mехanizmlari yordamida avlоddan-avlоdga o‘tadi.
Sivilizatsiyaning «Yevrоpacha» va «nоyevrоpacha» tiplari tushunchalari umumiy, muhim, jins bildiruvchi bеlgilarni qamrab оladi. Mazkur tiplar dоirasida mavjud turga оid farqlar pirоvard natijada jahоn tariхida Yevrоpacha sivilizatsiyaning bеtakrоrligini e‘tirоf yetish bilan bоg‘liq. Ayrim mutaхassislar fikriga ko‘ra, u an‘anaviy jamiyat madaniyatining mutatsiyasi natijasida vujudga kеlgan va insоniyat tariхida uning o‘хshashi mavjud emas. Shunga qaramay sivilizatsiyalar tipоlоgiyasi Yevrоpacha va nоyevrоpacha rivоjlanish хususiyatlari bilan chеklanmaydi, chunki insоniyat tariхida оzmi-ko‘pmi o‘хshash bo‘lgan ko‘p sоnli sivilizatsiyalar mavjud. Jumladan, madaniy-tariхiy birlik bеlgisiga ko‘ra G‘arbiy, Sharqiy va Janubi-Sharqiy Yevrоpa mamlakatlarini, shuningdеk Yevrоpacha sivilizatsiyaga mansub bo‘lgan, lеkin o‘z madaniyatining хususiyatiga ko‘ra farq qiladigan AQSH va Kanadani farqlash mumkin. Vujudga kеlish va halоk bo‘lish davriga ko‘ra hоzirgi zamоn sivilizatsiyalari va o‘lik sivilizatsiyalar (masalan, mеksika, хaldеylar yoki qadimgi sоmiylar sivilizatsiyasi) farqlanadi.
Sivilizatsiyalar tipоlоgiyasida madaniy-diniy birlik bеlgisi ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi. A.Tоynbi, S.Хantingtоn va bоshqa оlimlar taklif qilgan sivilizatsiyalar tasnifida diniy оmil muhim rоl o‘ynaydi. A.Tоynbi tasnifiga ko‘ra hоzirgi vaqtda G‘arb-хristian, pravоslav-хristian, islоm, hind, Uzоq Sharq sivilizatsiyalari mavjud. О.Tоfflеr, D.Bеll, K.Pеkka ishlab chiqarish kuchlarining rivоjlanish darajasini tasniflash uchun asоs qilib Оlib, quyidagi sivilizatsiyalarni farqlaydilar:
- ilk sivilizatsiya (arхaik, an‘anaviy yoki ibtidоiy jamоa);
- qishlоq хo‘jalik-hunarmandchilik sivilizatsiyasi;
- industrial (sanоatlashgan) sivilizatsiya;
- hоzirgi pоstindustrial yoki infоrmatsiоn sivilizatsiya
Ijtimоiy-siyosiy hayot хususiyatiga ko‘ra an‘anaviy, libеral va оraliq sivilizatsiyalar farqlanadi. Libеral sivilizatsiya yoki G‘arb sivilizatsiyasi madaniy va siyosiy plyuralizm hamda jamiyatning asоsiy qadriyati – huquq tizimining vujudga kеlishi bilan bоg‘liq. Uning ildizlari хususiy mulk va erkin bоzоr hukm surgan davrda vujudga kеlgan antik sivilizatsiyaga bоrib taqaladi. O‘z navbatida, bоzоr va хususiy mulk individ uchun kafоlatlarni, mulkdоr imtiyozlarini, mulkdоrlar guruhining ma‘muriyatdan ustunligini, shaхs erkinligi va o‘z imkоniyatlarini ro‘yobga chiqarish tamоyillarini o‘z ichiga оlgan huquqiy tamоyillar va institutlar tizimi vujudga kеlishiga sabab bo‘lgan.
Ananaviy sivilizatsiyalar ijtimоiy hayotning varvarlikka chеk qo‘yish bilan bоg‘liq dastlabki shaklidan ibоrat. Bular barcha a‘zоlari bеvоsita emоtsiоnal mulоqоt jarayonida bo‘lgan nisbatan kichkina lоkal hamjamiyatlardir. Ular jamоa qadriyatlarining ustunligi, qabila оqsоqоllariga nisbatan hurmat, o‘tmishga qarab mo‘ljal оlishga asоslangan. An‘anaviy sivilizatsiyaning o‘ziga хоs jihatlari – past malakali, lеkin ancha kеng Byurоkratiyaga tayanuvchi jabr-zulmga asоslangan hоkimiyat, tabaqalarning huquqsizligi, jamоaviy tuzilma, huquqning nоrasоligi, individning kamsitilishi kabilardir. Оraliq sivilizatsiya yoki o‘tish davri sivilizatsiyasi ulkan inshооtlar (to‘g‘оnlar, kanallar va sh.k.) barpо etish, Yangi hududlarni bоsib оlish yoki o‘z hududini tashqi dushmandan himоya qilish (masalan, Buyuk Хitоy Dеvоri) zaruriyati tufayli vujudga kеladi. Natijada an‘analari va qadriyatlariga ko‘ra har хil lоkal hamjamiyatlarning mехanik birlashuvi yuz bеradi. Mazkur birlashuv rasmiy хususiyat kasb etadi va idrоk yetish ancha qiyin bo‘lgan Nоrmativ-huquqiy qоidalarga muvоfiq va jamiyatni tashkil yetishning lоkal hamjamiyatlar ko‘nikkan hayot tarziga zid bo‘lgan shakllarida amalga оshiriladi. Aksariyat hоllarda jamiyatni birlashtirish vazifasi davlat tоmоnidan va asоsan kuch ishlatish yo‘li bilan hal qilinadi. Ayni shu sababli nоrmalar tizimi asоsan birlashtiruvchi mехanizm sifatidagi davlat ehtiyojlarini aks ettiradi. Bundan o‘tish davri sivilizatsiyalariga хоs bo‘lgan huquqiy nigilizm kеlib chiqadi. Davlat qadriyatlari va lоkal hamjamiyatlarning qadriyatlari asоsan bir-biriga zid bo‘lgani bоis ularning O‘rtasida to‘qnashuv yuz bеrishi mumkin. Qattiq davlat intizоmi, ko‘p sоnli sоliqlar to‘lash, amaldоrlarning o'zbоshimchaligi, rеkrut majburiyati, urushlarda ishtirоk yetish zaruriyati kabi davlatning bu talablari ahоlining aksariyat qismida nоrоzilik uyg‘оtadi. Shunday qilib, jamiyatning muhim хususiyatlari ijtimоiy hayotni tashkil yetishning kеng ko‘lamli shakli sanalgan sivilizatsiyaga asоslanadi. Sivilizatsiyalar vaqtda va makоnda o‘ta barqarоr bo‘ladi, individlar va ijtimоiy guruhlarning alоqalarini tartibga sоladigan va jamiyatning mоddiy asоslarini ham, ma‘naviy asоslarini ham bеlgilaydigan umumiy nоrmalarga asоslanadi. Ular madaniyat va ijtimоiy munоsabatlarning umumiy shakllarini yaratib, jamiyat hayotining tizim tashkil etadigan muhim asоsi sifatida amal qiladi. Sivilizatsiya – avlоdlar vоrisiyligini ta‘minlоvchi tariхiy tajriba manbaidir. Insoniyat tarixining ilk davrlaridayoq odamlar narsalarning muayyan qimmatga ega ekanligini, insonning u yoki bu ehtiyojlarini qondira olishini, biron sohada foydali bo’lishi mumkinligini kashf etganlar. Shu bilan narsalarning qadriyaviy xususiyati ochilgan. Dastlabki paytlarda bu xususiyat buyumlarning amaliy foydasi bilan bog’lanar edi. Keyinchalik qadriyat maqomi boshqa ijtimoiy instutlar va ma’naviy hodisalarda ham tan olina boshlandi.Inson o’z faoliyatini yo’naltirishi lozim bo’lgan ne’matlar va qadriyatlar muammosi qadimgi sharq falsafasi va falsafaga qadar bo’lgan fikr tarixida muhim o’rin tutadi. Braxmanlikda - bu qayta tug’ilish orqali yanada yuksakroq varnaga erishish. Insonning keyingi hayotida qaerda tug’ilishi uning taqvodorligi bilan bog’liq, Taqvodorlik esa o’z varnasining dxarmasiga xizmat qilish va uning ko’rsatmalaridan chetga chiqmasligini anglatar edi. Oliy maqsadga faqat braxmanlar erishishlari mumkin bo’lib, u hamma narsadan (oiladan, boylikdan, Olimlikdan) voz kechish va sansaradan ozod bo’lish yo’li. Zohidlik, xayr-ehson, poklik, kuch ishlatmaslik, yaqin kishilarga hamdard bo’lish, o’z ehtiroslarini jilovlash – braxmanlikning yetakchi qadriyatlari. Upanishadlarda ideal Braxman hyech narsaga ko’ngil qo’ymaydigan, qayg’u, baxillik, umid tuyg’ularidan ozod, osoyishta, yolg’on va Hatto o’z-o’zini idrok etishdan ham xoli bo’lgan tafakkuri berilgan kishi sifatida tasvirlanadi.Braxmanlikda salmoqli o’rin tutuvchi qadriyatlar qadimgi hind jamiyatidagi kastalarga bo’linish bilan chambarchas bog’liq. Bunday bog’liqlik (bunga har bir kasta vakili amal qilishi kerak) braxmanlikka nisbatan muxolifatda bo’lgan bxagavatgizm, jaynizm va boshqa oqimlarda ham mavjud. Biroq charvaklar falsafasida bunday xildagi aloqaning asoslanganligi shubha ostiga olinadi. Bundan tashqari charvaklarda asketizmning targ’ib qilinishi o'rnini baxtni lazzat sifatida tushunishga yo’naltirilgan gedonistik dastur egallaydi.Qadimgi Xitoy falsafiy tizimlarida ham qadriyaviy ideallar shakllantirilgan. Konfutsiylikda bu qadimiylikka yo'naltirilganlik, «oltin o’rtaliq», «insonsevarlik», «hamdamlik» singari tamoyillardir. Konfutsiylikning asosiy tamoyili shunday: «o’zingga ravo ko’rmaganni o’zgalarga ravo ko’rma» Konfutsiylikning axloqining asosida - Fuqaroning podshohga, xotinning erga, o’g’ilning otasiga, kichikning kattaga hurmati va bo’ysunish yotadi.Daosizmda konfutsiylik qadriyatlari inkor etiladi. «Mutlaq donolarcha» xulq-atvorning asosiy tamoyili - Faoliyatsizlik tamoyilidir: hamma narsa tabiiy yo’l hisoblanuvchi dao yo’lida ketishi kerak. Yevropa falsafasida qadriyatlar muammosi Qadimgi Gretsiyada qo’yilgan edi. Bu muammoni birinchilardan Bo’lib Suqrot ko’tarib chiqdi. U aksiologiyaning asosiy masalasini «Ne’mat nima?» degan savol bilan ifodaladi. Uning bu savolga murojaat etishi tasodifiy emas edi. Bu hol Afina demokratiyasining tanglikka uchrashining Qonuniy natijasi sifatida yuzaga keldi. Mazkur savolga javob berish Yangi ijtimoiy ideallarni qidirishda yordam Berishi lozim edi. Keyingi davrlarda ham qadriyatlar falsafasi tarixning burilish davrlarida, an’anaviy qadriyatlar Qadrini yo’qotgan, jamiyatning ijtimoiy negizlari obro’sizlangan paytlarda dolzarb ahamiyat kasb etganligini Ko’rishimiz mumkin. Antik an’ana doirasida qadriyatlar muammosini ishlab chiqishda Demokrit katta rol o’ynadi. Qadriyatlar Tabiatini naturalistik (ob’ektivistik) talqin qilish an’anasini u boshlab berdi. Antik faylasufning fikriga ko’ra, baxt-Saodat, ezgulik, adolat, go’zallik mezonlari tabiatning o’zida, hamma narsaning o’z tabiiy oqimida ketishidadir. Nimaiki tabiatga mos bo’lsa – yaxshi, nimaiki unga zid bo’lsa – yomon. Bizning xuzur-halovatimiz va azoblarimiz, Qoniqishimiz va noroziligimizning asosi ana shunda. Aflotunga ham qadriyatlarni ob’ektivistik tushunish xos edi. Biroq materialist Demokritdan farqli o’laroq Aflotun ularning manbaini tabiatda (narsalar olamida) emas, balki vujudsiz mohiyatlar (ob’ektivlashtirilgan Tushunchalar) – g’oyalar olamida ko’radi. «Katta Gippiy» asarida Aflotunning Suqrot ismli qahramoni Gippiy bilan Suhbatda u yoki bu narsalarni go’zal qiluvchi narsa nima ekanligini bilishga urinadi. Go’zallikning ayrim Narsalardagi in’ikosini namoyish qilish orqali go’zallikning nima ekanligini idrok etish mumkin emasligi faylasufni Go’zallik «g’oya»siga olib keladiki, ana shu go’zallikning qandaydir bir narsaga qo’shilishi uni go’zal qiladi. Aflotun g’oyalari bir-biriga bo’ysunuvchi muayyan tartibda joylashadi. Mazkur g’oyalar piramidasining cho’qqisi Baxt-saodat g’oyasidir. Aynan shu g’oya ijobiy fazilatlarning, go’zallikning, haqiqat va uyg’unlikning manbai bo’lib xizmat qiladi. Qadriyatlarning boshqa bir relyativistik (sub’ektivistik) konsepsiyasi ham mavjud bo’lib, unga Protagor asos solgan. Mazkur konsepsiyaga muvofiq qadriyatlarning bahosi nisbiy bo’lib, u insonga bog’liqdir.
Sivilizatsiya, uning asosiy turlari:
1.Sivilizatsiyaning rivojlanishi (g’arbiy) turlari.
2.Tsiklik rivojlanish turi (sharqona).
Tsivilizatsiya progressiv (G’arb) turi
1.Vaqtning chiziqli ko’rinishi. O’tmish – bu o’tdi, uni o’zgartirish mumkin emas, lekin siz darslarni olib tashlashingiz mumkin. Hozirgi bu uning faol amaldagi shaxsidir. Kelajak – inson unga ta’sir qilishi mumkin.
1Dominant ideal oldinga siljiydi. U SCHKS bilan birga va eski qiymat tizimining yo’q qilinishi bilan birga keladi.Monocon E’tibor berish – bu bitta din.Odam jamiyatning markaziy aloqasi, Mira. Tabiat bilan yo’qolgan ulanishlar, odam ta’sir qiladi dunyo O’z manfaatlariga.Shaxs erkinligi G’arb jamiyatining asosiy tushunchalaridan biridir. Oldingi kishining manfaatlarini ko’zlab.
Xususiy mulk rivojlangan.
Tadbirkorlikning yuqori nufuzi. Iqtisodiyotning faoliyati, uni tartibga solish usuli sifatida bozor. Yuqori mehnat obro’si, axloqi.
Horizontal aloqalar (madaniy, ijtimoiy, jamoat), hokimiyatdan qat’i nazar, I.E. fuqarolik jamiyati. Qonun ustuvorligi qonun ustidan.
Kengashning shakli demokratiyadir.
Tsiklik rivojlanish turi (sharqiy)
Vaqt ko’rinishi. Jahon Xarayonining muhim qismi bu cheksiz o’lim va jonlanishning o’limiga ishonadi. Insoniyatning kelajagi solih hayot kechirish edi. Bunday nazariya barcha tiriklarning abadiy harakati, yopiq tsiklda (hamma narsa bir vaqtlar va yana takrorlandi). Bu erdan sharqning mashhur fatalizmining boshlanishi.
Sharqning rivojlanishi tugun emas, balki qattiq chiziq sifatida ko’rinadi. Bu erda yangi tsivilizatsiya asoslarini yo’q qilmaydi, balki eskisiga to’g’ri keladi va undan eriydi. Barqarorlik sharqiy tsivilizatsiyalarning muhim mulki hisoblanadi.Multicon konfessiyasi. Sharq dinlari birinchi navbatda o’zini o’zi yaxshilash yo’li va ular orqali atrofdagi dunyoni takomillashtirish yo’lidir.
Sharqiy jamiyatning muhim xususiyati bu tabiat bilan aloqa qilishdir. Sharq odami yashash muhiti bilan aloqani yo’qotmaydi. Dunyo u bilan qabul qilinadi, bu dunyoda inson Rabbim emas, faqat ajralmas qismi.
Sharqda qadriyatlar yo’q g’arb tsivilizatsiyasi Erkinlik tushunchasi. Sharqiy inson bepul emas, lekin kerak.U an’analar, marosimlar, bo’ysunish tizimini kuzatishi shart, barchasini suveren mavzularga bog’liq. Ijtimoiy rollar qattiq tarqatiladi, jamiyat vertikal tuzilmasiga ega: hukmdor, byurokratiya, jamoalar.
Davlat uning ixtiyorini o’z ichiga oladi. Xususiy mulk o’z-o’zini tiklash kapitali rivojlanmagan. Jamoat guruhlarining manfaati, jamoalar yanada kuchliroq. Shaxsning manfaati jamoaga bo’ysunadi. Katta davlat egalik qilishi mumkin.
Horizontal aloqalar (madaniy, mafkuraviy, jamoat) ishlab chiqilmagan. O’ngdan qonun ustuvorligi mavjud.
Hukumatning asosiy shakli – bu mustabid.
Barcha mavjud tsivilizatsiyalar uchinchi, so’nggi aloqalar. Misol uchun, bizning madaniyatimiz zanjirning so’nggi qismidir: Minoan tsivilizatsiyasi – Yunoniston – pravoslavlar. Ya’ni, uning fikriga ko’ra, biz jahon tarixiy tendentsiyasida keskin o’zgarish arafasida bir davrda yashayapmiz. To’g’ri, qachon va qanday shaklda yuz berishi ma’lum emas.AsosiyAsosiy madaniyat turlari Umumiy e’tirof etilgan mashhur madaniyatda sharqona turdagi madaniyatga qarshi bo’lgan G’arb madaniyati an’analari mavjudligi haqidagi sodda fikr bir qator asosiy xususiyatlar bilan ajralib turadi. Ular, birinchi navbatda, jamiyatdagi shaxsga va mulkka nisbatan munosabatga nisbatan munosabatdir.
BuBu muxolifat, albatta, beqasam. Madaniyatning asosiy turlari G’arb va Sharqqa bo’linish bilan chegaralanib qolmaydi. Ha, Sharqiy tsivilizatsiyaning ta’rifi tushunarli bo’lishi kerak. Yevropalik filistin nuqtai nazaridan, Eron, Qozog’iston va Xitoyning sivilizatsiyalari – bu bir xil, faqat kichik detallar va sharqiy turdagi tsivilizatsiyalarga qaraganda farq qiladi. Boshqa tomondan, har qanday vakolatli kishiga (bu davlatlarning aholisi haqida gapirmaslik kerak) ikkinchi holda, ikkinchi holatda, Buyuk Cherkov ko’chmanchiligining madaniyati ( Lev Gumilevning muddati ), musulmon ta’sirga uchraganligi va uchinchisi – murakkab konglomerat, Buddist, Taocu va Confucian tarkibiy qismlari, kommunistik mafkura bilan boyitilgan.Va “Evropaning eng yaxshi va yomon”tushunchasi bilan bog’liq bo’lgan zamonaviy Evropa Evropaning o’rta asrlaridan juda farq qiladi . Savonarola, Torquemada va Frantsiyaning de-fakto hukmdori bo’lgan Richelieu gersogining qarashlari bugungi kunda ko’plab Evropa davlatlarining ichki siyosatining ustuvor yo’nalishlari bilan hech qanday aloqasi yo’q.
Sharqiy tsivilizatsiya turi
Yevropalik philistine ko’ra, endi Sharqiy sivilizatsiyalarga xos bo’lgan – kollektivizm, jamiyatdagi insonning kam maqomi – qadimgi Evropada edi. Va bu Yevropaga aylandi. Faqat ehtiroslilik darajasi tushib ketdi. Qadimgi yorug’lik ma’lum darajada dangasa bo’ldilar. Shuning uchun janub va sharqdan boshqa madaniy an’analarga ega bo’lgan begona odamlar Evropada o’zlarini erkin his qiladilar. Klassik Sharq mamlakatida o’xshash narsa sodir bo’lishi mumkin, uning konstitutsiyasi G’arbning qadriyat tizimini yaratishga umid qilib Amerika ishg’oli kuchlari advokatlari tomonidan yozilgan. Lekin yaponiyaliklar hali ham an’analarning kuchiga egadirlar. Bu tashqi ta’sirdan o’zini himoya qila oladigan energetik jamiyatdir. Turli xil “sivilizatsiya turlari” bunga hech qanday aloqasi yo’q.
Birinchidan, tsivilizatsiya aslida jamiyatning ijtimoiy tashkilotidir. Bu shuni anglatadiki, o’tish davri, hayvonlarning shohligidan jamiyatgacha sakrash tugadi; Qon bilan bog’liq bo’lgan kompaniyani tashkil etish qo’shni hududiy, makrika printsipi bilan almashtirildi; Biologik qonunlari sotsiologik qonunlariga bo’ysunib, fonga ko’chirildi.
Ikkinchidan, boshidan tsivilizatsiya izchil mehnat taqsimlanishi va axborot-transport infratuzilmasini rivojlantirish bilan tavsiflanadi. Albatta, bu zamonaviy tsivilizatsiyaning zamonaviy to’lqiniga xos bo’lgan infratuzilmasi haqida emas, balki barraksiya oxiriga kelib qabila izolyatsiyasidan sakrab tushdi. Bu sizga tsivilizatsiyani umumbashariy shaxslar uyushmasi va boshlang’ich jamoa assotsiatsiyasi bilan izohlash imkonini beradi.
Uchinchidan, tsivilizatsiya maqsadi ko’payish va jamoat boyligini ko’paytirishdir. Aslida, tsivilizatsiya o’zi profitsit mahsulotining paydo bo’lishi natijasida paydo bo’ldi (neolit \u200b\u200btexnik inqilobi va mehnat unumdorligining keskin o’sishi natijasida) ortiqcha mahsulotning keskin o’sishi. Ikkinchisiz, Mehnat bo’limini aqliy jismoniy, fan va falsafaning paydo bo’lishi, professional san’ati va hokazolar, mos ravishda jamoat boyligini, balki uning haqiqiy moddiy-atvori, balki uni anglatishi mumkin emas, balki Ma’naviy tartibning qadriyatlari, shu jumladan bo’sh vaqtZarur shaxs va umuman jamiyat har tomonlama rivojlantirish uchun. Ijtimoiy munosabatlar madaniyati ijtimoiy boyliklarni o’z ichiga oladi.
Maxsus xususiyatlarni umumlashtirish, siz tsivilizatsiya bo’yicha ta’rifga qo’shilish va jamoat boyliklari bilan ajralib turadigan kompaniyaning umumbashariy assotsiatsiyasining haqiqiy ijtimoiy tashkiloti va jamoat boyliklarini ko’paytirish va ko’paytirish maqsadida.Formalar va tsivilizatsiyalar, ular orasidagi suv havzalari haqida bir necha so’z. Bu savol hali ham munozaralar, ammo aniq, ikkinchisining asosli moddiy-texnik bilimi, garchi ular umumta’limning turli sohalariga tegishli bo’lsa ham, tsivilizatsiya asosida Uning qadamlaridan texnik va texnologik asoslar mavjud, shuning uchun tsivilizatsiya rivojiga – qishloq xo’jaligi, sanoat va axborot va axborot vositalari va kompyuter. Xuddi shu shakllanishning asosi iqtisodiy, ya’ni ishlab chiqarish munosabatlarining kombinatsiyasining asosi hisoblanadi.Qanday qilib, nima uchun asosda biz texnik va texnologik asosda tarixiy rivojlanishning variantlarini kashf etamiz?Nima uchun, nega dunyoning ko’pgina mintaqalarida davlatning paydo bo’lishi allaqachon paydo bo’lgan sinfning paydo bo’lishi sinfining natijasi va ba’zilarida bu jarayon sezilarli bo’ldimi? Shubhasiz, boshqa narsalar teng va, avvalambor, bir xil texnik va texnologik asosda ko’rib chiqilayotgan hodisaning o’ziga xos xususiyatlarini aniqlaydigan qo’shimcha omil mavjud. Bunday holda, tabiiy-iqlim sharoiti farqli omil sifatida amalga oshirildi, bunga asosiy sug’orish tizimlarini qurish va boshqarish uchun markazlashtirilgan sa’y-harakatlarga ehtiyojni oldindan belgilab qo’ydi. Bu erda davlat asosan iqtisodiy va tashkiliy iPostasi bilan, boshqa hududlarda esa bularning barchasi sinf bostirish sinfidan boshlandi.Yoki – nega bir-biridan farq qilish kerak tarixiy yo’llar Turli xil ijtimoiy-etnik jamoalarmi? Bu militlarning etnik xususiyatlarini buzadi. Xususan, barcha o’zgarishlar bilan etnogenez va etnos mohiyatini tushunish bilan, LN Gumileev, energiya to’ldirish darajasi, faoliyat darajasi bo’yicha hukmronlik bilan bog’liq bo’lgan donga oid donishiy jihatdan o’z hukmronligi bilan bog’liq. Va etnosning tashqi ta’sirlariga, o’rganilgan jamiyatning rivojlanishining kam emasligi va tarixiy xususiyatlariga chidamlilik. Bu eslatma haqiqat va zamonaviylik muammolarini hal qilishda amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyati yoki muvaffaqiyatsizligini bashorat qilishda. Shunday qilib, hozirgi siyosiy va iqtisodiy islohotlarning taqdiriga nisbatan nekbinlik sezilarli darajada kamayadi, biz kamida boshlanganimiz uchun o’z tarixiy merosimizni hisobga olamiz. Axir, asosiysi shubhasiz islohotlar jarayonida boshdan kechirishdan bosh tortishimiz mumkinmi, asosiysi – ulardan bosh tortishga qodir emas. Va bizning merosimizda – ikkala assimka’devistik-jamoatchilikning ikkalasi ham salbiy va ijobiy lahzalar bilan hamjamiyat mentaliterlari; So’nggi bir necha o’n yillikda go’sht va qonga kirgan ulkan bir bardoshlik; va kamdan kam qirrali itoatsizlik; Har qanday muhim demokratik an’analar yo’qligi va boshqa narsalar.
Uchta uchta masalada ommaviy psixologiya bilan o’ynaladi va bu aks ettirish jamoat hayoti va shu asosda ijtimoiy hayotning asosi bo’lib, shu asosda sanoat munosabatlari, iqtisodiy jihatdan rivojlanishi o’rtasidagi zarur bog’liqlik bo’ladi. Shunday qilib, an’anaviy shakllanish sxemasining to’liq bo’lmaganligi nafaqat bunday “g’isht”, tabiiy ravishda (demografik) sharoitlar va etnik (umumiy tarixiy) xususiyatlari, balki ijtimoiy-psixologik tarkibiy qismni e’tiborsiz qoldirishda ham topiladi Ijtimoiy rivojlanish: asos asoschilik va Sigirma to’g’ridan-to’g’ri bog’liq.
Yigirmanchi asrning ko’plab falsafiy maktablari juda intensiv va jadal bo’lib, tsivilizatsiya hodisasi bilan shug’ullanishdi. Aslida, bu vaqtda tsivilizatsiya falsafasi mustaqil falsafiy intizom sifatida paydo bo’ldi. Deokantsianizm tarafdorlari (Rikert va M. Weber), bu asosan ma’lum qadriyatlar va g’oyalarning bir yoki boshqa turdagi jamiyatni tashkil etish va jamiyatni tashkil etishning o’ziga xosligi va tashkil etilishi. Nemis faylasumi idealistlari o.shpengorlerining tushunchasi qiziq. Asosan madaniyatning birligi bo’lgan organizm sifatida qarash va boshqa bunday organizmlardan ajratilgan. Har bir madaniy tana, Spenglerda, oldindan o’lchanadi, shundan keyin madaniyat, o’lish, tsivilizatsiya rivojlanmoqda. Shunday qilib, tsivilizatsiya madaniyatning aksi deb hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, yagona universal madaniyat yo’q va bo’lolmaydi.
Shu nuqtai nazardan, bu nazariya madaniyatdan juda xavotirda.
“Mahalliy” ingliz tarixchisi A.Tunbyning “Mahalliy” tsivilizatsiyalari. Toinbee o’zining tsivilizatsiya ta’rifini beradi – “tashqi dunyoga qarshi kurashda odam bilan qurollangan ma’naviy, iqtisodiy, siyosiy fondlarning uyg’unligi”. Toinbi dunyo tarixini individual ravishda yopiq va o’ziga xos tsivilizatsiyalar to’plamini taqdim etgan, shu qatorda 14 dan 21 yoshgacha bo’lgan.
Har bir tsivilizatsiya, tana kabi, kelib chiqishi, o’sishi, inqirozi (donomalar, parchalanish) bosqichida boshlanadi. Shu asosda u ijtimoiy rivojlanishning takrorlanish qonunlarini, uning harakatlantiruvchi kuchini, uning harakatlantiruvchi kuchini, uning harakatlantiruvchi kuchidir, uning harakati, ijodiy ozchilik, “hayotning impulsi” ning tashuvchisi.Teynbi progressiv rivojlanishining yagona liniyasi diniy evolyutsiyada kelajakning yagona sinchik dini uchun klavali animatsion e’tiqodlardan ko’ra ko’rilgan.Yuqorida aytilganlarning barchasida tsivilizatsiya yondoshuvining umumiy ma’nosi aniqlanadi – ma’lum, sifatli texnik va texnologik bazalardan kelib chiqadigan davlat tizimlari topologiyasini yaratish. Tsivilizatsiya yondoshuvini jiddiy ravishda e’tiborsiz qoldirdi, tarixiy fanlar va ijtimoiy falsafamizni jiddiy ravishda sezmay, ko’plab jarayonlar va hodisalarni tushunishga to’sqinlik qildi. Sivilotsional yondashuvning huquqlari va boyitilishini tiklash bizning tariximiz haqidagi tasavvurimizni yanada ko’p qirrativlashtiradi.Tsivilizatsiyaning qizil tarqalishi jamiyatdagi integratsiya tendentsiyalarini oshirishdir – bu to’g’ridan-to’g’ri va faqat bir yoki boshqa shakllanish qonunlaridan kelib chiqadigan tendentsiyalar. Xususan, tsivilizatsiya yondoshuvi zamonaviy G’arb jamiyatining mohiyati va o’ziga xosligini tushunish mumkin emas, go’yo sobiq SSSR va Sharqiy Evropaning sobiq va Sharqiy Evropa miqyosida joylashtirilgan parchalanish jarayonlarini haqiqiy baholashni amalga oshirish mumkin emas. Ushbu jarayonlar ko’pchilik tomonidan berilishi va tsivilizatsiyaga harakat qilinishi uchun yanada muhimdir.Ijtimoiy-iqtisodiy shakllanishning mohiyati va tuzilishi, davlat iqtisodiyotini tashkil etishning o’ziga xos tarixiy shakllaridan (tabiiy, tabiiy va tovar, tovar, tijorat, muntazam), chunki ushbu shakllar to’g’ridan-to’g’ri aniqlanadi, texnik va texnologik asos to’g’ridan-to’g’ri aniqlanadi. Davlat iqtisodiyotini tashkil etish shakllarini tashkil etish shakllari bilan birlashishi, har qanday tarixiy sharoitlarda iqtisodiy munosabatlarning fuqaroligi tsivilizatsiyaning rivojlanishi: bizdan oldin raqib tarixiy harakati.Tadbirkorlik bilan yondashuv Ibtido, xarakterli xususiyatlar va turli xil ijtimoiy-millatlar rivojlanish tendentsiyalarini tushunishga imkon beradi, bu esa kompaniyaning rasmiy a’zoligi bilan bevosita bog’liq emas.Tsivilizatsiya yondoshuvi bilan, bu aniq jamiyatning ijtimoiy-psixologik ko’rinishi haqidagi fikrlarimiz, bu tashqi ko’rinishning ko’plab xususiyatlari aniqlik bilan bog’liq bo’lgan texnik va texnologik asoslarning aksidir tsivilizatsiya darajasi. TadbirkorlikTadbirkorlik bilan yondashuv madaniyat haqidagi zamonaviy g’oyalar, inson va jamiyatning benuqson, sof ijtimoiy uslubi sifatida juda mos keladi. Bundan tashqari, tsivilizatsion usulda madaniyatni barcha hajmda, har qanday tarkibiy elementni istisnosiz ko’rib chiqishga imkon beradi. Boshqa tomondan, tsivilizatsiyaga o’tish faqat madaniyatni kamqonlik nuqtasi bo’lganligi sababli tushunilishi mumkin.Shunday qilib, tinchlik bilan yondashuv sizga tarixiy jarayonning yana bir muhim kesilishiga – tsivilizatsion ma’lumotni chuqurlashtirishga imkon beradi.Tibbiyotni yaqinlashtirishni hisobga olgan holda, bu bitta savolga javob berish kerak: fuqarolikning rivojlanishi va undan foydalanishda markmiskalning surunkali panjarasini qanday tushuntirish mumkin?
Shubhasiz, barcha sabablar bor edi.
MARXIZM, yevro-kentistik doktrinani yaratgan va ularning asoschilari tomonidan ogohlantirilgan.O’z tsivilizatsiyasida tarixni o’rganish eng muhim, ya’ni bir-birining mahalliy tsivilizatsiyadan farqli o’laroq, turli xil va ko’pincha qiyosiy tahdid sifatida qiyosiy usuldan foydalanishni taklif qiladi.Bu holda, bu holatda, bir mintaqa kelib chiqish va zamonaviy (XIX asrning ma’nosi) bo’lgan e’tibor qarati, tsivilizatsiyaning tsivilizatsiyasining soyasida bo’lishga majbur bo’ldi.Boshqa tomondan, F. Engels yakuniy limiterni taqdim etdi: tsivilizatsiya – bu kommunizmga, bu bir qator antagontik shakllanishdir. Tadqiqot nuqtai nazaridan, bu Mark va Engelels faqat kommunizmning paydo bo’lishi kerak bo’lgan tsivilizatsiya bosqichini bevosita qiziqtirganligini anglatadi. Sivilizatsion kontekstidan aniqlangan kapitalizm tadqiqotchi va o’quvchi oldida rasmiy tashqi ko’rinishda (yoki yuqoridan) paydo bo’ldi.
Muzlatish, gipertrofiyadagi kuchlar, jamiyatning ajralishi kuchlarini tubdan kam baholab, bir vaqtning o’zida integratsiya kuchlarini sezilarli darajada kam baholab, dastlabki ma’noda integratsiyaga intilish, halokatli kuchlarni cheklashdir. Va shundan beri, shuning uchun tsivilizatsion kontseptsiyani rivojlantirishda markmence surunkali yotish juda tushunarli.
Shahar iqtisodiy bo’lmagan omillarning faol roli muammosi uchun markizmning uzoq vaqt “beparvolik” bilan munosabatlarni osongina aniqlaydi. Raqiblarga javob berish, eng yaxshi hikoyalar haqidagi pulparastlik, o’nlab yillar davomida, u er iqtisodiy fuzurena (davlat, ma’naviy sistrator, geografik shartlar va boshqalar) iqtisodiyot kabi e’tibor. Ammo baribir, tsivilizatsiya poydevorida yotgan texnik va texnologik asos ham iqtisodiy fenomen.
Rossiya tsivilizatsiyasining xususiyatlari
Rossiyaning o’ziga xos xususiyatlari uning hisobvarag’idan qo’shimcha qo’rquvlar bermaslik va xayolotni boshdan kechirishlari kerak bo’lgan g’arbiy sheriklariga topshirilishi kerak. Va keyin ular bu mamlakat juda istamaganligi, ko’rinadigan mehnat, shubhali mehnat bilan, hatto tirnash xususiyati ham eng munosib maslahatni ham anglab etmaydi va undan tashqarida bo’lgan siyosiy va ijtimoiy modellarga tozalanmaydi. Va, ehtimol, yangidan noto’g’ri tushunish va allergiyasiz, garchi G’arbga o’xshash bo’lmagan narsalarda, u tarixning mos keladigan xotirasidan chiqib, boshqacha kiyimlarni sinab ko’rsangiz ham Stalin Sintelni o’zlaridan butun ruslar tomonidan deyarli milliy kostyumning nazarida olib tashlang.Masalan, Rossiya “maxsus tsivilizatsiya”, masalan, bir vaqtning o’zida boshqa fikrni bildirdi. Aynan mana shu tariqa, muhim kechikish, boshqa rivojlangan davlatlar kabi rivojlanayotgan tsivilizatsiya bosqichlari bo’lishi kerak. To’g’ri aniq savol beriladi: qaysi nuqtai nazarning haqiqiy holatiga ko’proq mos keladi? Menimcha, Rossiya G’arb va sharqiy va sharqiy va sharqni o’z ichiga olgan va uning qozonida juda katta narsani to’lagan maxsus tsivilizatsiya qilinishi kerak. Shunday qilib, ba’zi sharhlar bo’yicha, shakarlarning o’zi ham ishonadi. Modernizatsiya usulidan o’tish, to’g’ridan-to’g’ri notalar, Rossiya o’zining noyob yo’liga bordi.U nafaqat o’tmishni, balki o’tmishdagi Vatanimizning kelajagi, balki umr bo’yi ko’rdi.Bizning yo’limizning o’ziga xos xususiyati, boshqa narsalar qatorida, masalan, demokratiya, fuqarolik jamiyati va huquqiy holatga o’tish bilan bog’liq bir xil tsivilizatsiya darajasi sezilarli farqlarga olib keladi Rossiyadagi xorijiy analoglar.
Har bir dunyo tsivilizatsiyasi o’zining xudoni, o’z taraqqiyot yo’li va epilogiya, uning mohiyati va shakliga ega.Xamirturushning o’ziga xos xususiyati, ularning o’zaro ta’siri, o’zaro ta’siri, o’zaro ta’siri, o’zaro ta’siri, hatto yaqinlashishi, hatto XX asr uchun juda xarakterlidir. Ammo shu bilan birga rad va qarama-qarshilikni va nafaqat sovuqda, balki issiq shakllar, balki boshqa ko’plab shafqatsiz kurashni istisno qilish mumkin emas.Xususiyatlar qanday rossiya tsivilizatsiyasi? Aftidan, ushbu xususiyatlar rus ijtimoiy va ijtimoiy hayoti maxsus tashkiloti; hokimiyatning mavjudotlari va tuzilmasida, uni amalga oshirish usullari; Milliy psixologiya va dunyoqarashning o’ziga xos xususiyatlari; mehnat va aholining mehnatini tashkil etishda; An’analarda, ko’plab Rossiya xalqlarining madaniyati va boshqalar, bu juda muhim xususiyat (ehtimol hatto eng muhim) Rossiya tsivilizatsiyasi bu moddiy va ma’naviy bazani ikkinchisining foydasiga o’ziga xos ahamiyatga ega. To’g’ri, endi bu nisbat birinchi foydasiga o’zgaradi. Shunga qaramay, men o’z nuqtai nazarimdan, Rossiyada ma’naviyatning yuqori roli davom etadi. Bu, o’zi ham, qolgan dunyo ham foydasi uchun bo’ladi.Ushbu bayonot, ruslarning yashash darajasi pastligi va rivojlangan mamlakatlarga qaraganda pastroq bo’lishi kerak degani emas. Aksincha.U jadal rivojlanib, oxir-oqibat jahon standartlari bilan tenglashtirildi. Ushbu maqsadga erishish uchun Rossiya sizga kerak bo’lgan hamma narsa bor. Ammo, ularning hayoti va mehnatidan tasalli berish darajasini oshirish, shaxs yuqori kompyuter va insoniy hayotning mavjudotidir.Yuqorida aytilganlarga asoslanib, tasdiqni shubha qilish uchun qonuniydir Saxarov “Rossiya bir qator tarixiy sabablarga ko’ra ... Evropa dunyosi yonida edi”. Uning rivojlanishi bilan maxsus tsivilizatsiya boshqa yo’lning yon tomonida bo’lolmaydi. Yuqoridagilar o’tmishdagi va hozirgi davrdagi turli tsivilizatsiyalar, ularning barcha insoniyat uchun yutuqlari va qadriyatlarini rivojlantirish darajasini taqqoslash imkoniyatini istisno qilmaydi. Ammo muayyan jamiyatlarning tsivilizatsiya darajasi haqida gapirganda, ularning rivojlanishining o’ziga xos bosqichini hisobga olish kerak.
XX asrning oxirida, Rossiya jamiyati, mohiyatan birinchi marta o’z tarixida birinchi marta (1917 yil va yillar va NEP yillar va Nep yillar erkinligi bilan ajralib turishga urinayotgan edi, ammo ozodlik bilan birinchi urinishga urinishgan. Afsuski, muvaffaqiyatsiz) unchalik to’liq emas, balki to’liq kafolatlanmagan, ammo baribir erkinliklari: iqtisodiy, ma’naviy, axborot. Bu erkinliklarsiz, foizlar tug’ilmaydi.
Barcha taraqqiyotning eng muhim dvigateli, millat bo’lib bo’lmaydi va hokazo.Ammo bir narsa, to’g’ri yoki erkinlik qilishdir va boshqa narsa, ular qonunga qat’iy bo’ysunib, o’zini o’zi cheklab qo’ygan erkinlikni birlashtiradi. Afsuski, bizning jamiyatimiz hali ham, kundalik hayotda va boshqalarga yaxshilikka bo’lgan erkinlik bilan shug’ullanishga va boshqalarga yaxshilikka erishish uchun to’liq tayyor emas. Ammo bu tezda o’qiyotgan va natijalar ta’sirli bo’lishiga umid baxsh etadi.Barqaror erkinlikdan barqaror foydalanishning yakuniy natijalari, Rossiya “maxsus tsivilizatsiya” sifatida dunyodagi barcha imkoniyatlarini dunyoga olib keladi va nihoyat o’z tarixini evolyutsion yo’nalishda aylantiradi. Bu bizning davrimizda sodir bo’layotgan voqeaning asosiy ma’nosi va eng yuqori maqsadi.
Tarixni ko’p o’lchovli ko’rish Ma’lumki, zamonaviy munozaralar jarayonida “yoki yoki – yoki” tamoyilga nisbatan qo’llanilishi va shakllanishi va tsivilizatsiyasining eng yuqori taqdirini hal qilish tendentsiyasi aniq belgilangan. Bunday tushunchalar, tarixiy fanlar, aslida umumiy naqshlar doirasidan chiqarib tashlanadi, xususan, eski nazariya mutlaqo rad etilmagan, chunki u harorat to’liq rad etilmaydi, chunki albatta, albatta biror narsaga mos keladi Yangi nazariya o’zining shaxsiy, cheklanganligini anglatadi.Tarix fanlari va ijtimoiy fanlarda yuzaga keladigan muammo “va – va” tamoyiliga muvofiq hal qilinishi mumkin. Maqsadli va tsivilizatsiya va tsivilizatsion paradigmalarning maqsadli o’rganish va bunday konjulyatsiyani topish, tarixiy jarayonning keng ko’lamli a’zoligi muammosini yanada ko’p qirrali deb bilish uchun samarali deb topish mumkin.Ko’rib chiqilayotgan paradilarning har biri zarur va muhimdir, ammo o’zini etishmaydi. Shunday qilib, tsivilizatsiya yondashuvi tsivilizatsiyaning bir bosqichidan boshqasiga o’tishning sabablari va mexanizmini tushuntirib berolmaydi. Bunday etishmovchilik topilmasligini va nima uchun o’tgan ming yillik tarixidagi integratsiya tendentsiyalari parchalanish shakllarida yo’l qo’ydi.“Formalar” va “Tadbirkor ishchi” va ularning kontseptsiyasini boyitish va ularning kontseptsiyasini boyitish uchun keng imkoniyatlarga ega.Xususan, “forsionsasisasilar” o’z kontseptsiyasini o’z vaqtida tekshiruvdan o’tkaza olmaganligi sababli ozod qilish vazifasi, tsivilizatsiya bilan bog’liq muammolarni rivojlantirishda markmizmning uzoq vaqt o’tlari o’nlab yillar davomida legal bo’lishi kerak.Formation (iqtisodiy asoslari bilan) va tsivilizatsiya (texnik va texnologik asoslari bilan) haqiqiy va sezilarli.
Biz ikkita chiziqli sxematik tasvirlarga mos kelishni boshlaganimizdan keyin biz ishonamiz: tsivilizatsiya taraqqiyotining insoniyatni rivojlantirish va uning rasmiy rivojlanish jarayoni (sxemaga qarang). Sxemalar bilan gaplashish, K. Yashaklarni chaqirish o’rinli bo’ladi: “Hikoyani tuzishga, uni bir necha davrga ajratishga urinish har doim juda soddalashtirishga olib keladi, ammo bu soddalashtirish juda muhim ahamiyatga ega.”
Xulosa:
О.Tоfflеr, D.Bеll, K.Pеkka ishlab chiqarish kuchlarining rivоjlanish darajasini tasniflash uchun asоs qilib оlib, quyidagi sivilizatsiyalarni farqlaydilar:
- ilk sivilizatsiya (arхaik, an‘anaviy yoki ibtidоiy jamоa);
- qishlоq хo‘jalik-hunarmandchilik sivilizatsiyasi;
- industrial (sanоatlashgan) sivilizatsiya;
- hоzirgi pоstindustrial yoki infоrmatsiоn sivilizatsiya
Sivilizatsiya, uning asosiy turlari:
1.Sivilizatsiyaning rivojlanishi (g’arbiy) turlari.
2.Tsiklik rivojlanish turi (sharqona).
Tsivilizatsiya progressiv (G’arb) turi
1.Vaqtning chiziqli ko’rinishi. O’tmish – bu o’tdi, uni o’zgartirish mumkin emas, lekin siz darslarni olib tashlashingiz mumkin. Hozirgi bu uning faol amaldagi shaxsidir. Kelajak – inson unga ta’sir qilishi mumkin.
Dominant ideal oldinga siljiydi. U SCHKS bilan birga va eski qiymat tizimining yo’q qilinishi bilan birga keladi.Monocon E’tibor berish – bu bitta din.Odam jamiyatning markaziy aloqasi, Mira. Tabiat bilan yo’qolgan ulanishlar, odam ta’sir qiladi dunyo O’z manfaatlariga.Shaxs erkinligi G’arb jamiyatining asosiy tushunchalaridan biridir. Oldingi kishining manfaatlarini ko’zlab.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Orziyev.M.Z Ergashev.J “Jahon sivilizatsiyalari tarixi”
Frolov.I.T “Inson va insonparvarlik”
Al-Farobiy “Siyosat falsafasi”