1. Qirqim va uning turlari. Kesim. Og’ma kesim

13-Mamzu: Qirqim va kesim. Og’ma kesim va uning haqiqiy kattaligini yasash. Chizmalarda shartliklar va soddalashtirishlar. Murakkab qirqim.
Reja:
1. Qirqim va uning turlari.
2. Kesim. Og’ma kesim.
3. Chizmalarda shartliklar va soddalashtirishlar.
4. Murakkab qirqim
Маvzu.Qirqimlar,kesim, Murakkab qirqim.
Qirqim – deb buyumni fikran bir yoki bir necha tekislik bilan qirqib ko‘rsatilishiga aytiladi. Qirqimda buyumning bevosita qirqilgan qismi va uning ortidagi ko‘rinar joylari ko‘rsatiladi. Qirqimlar kesuvchi tekislik-larning proeksiyalar tekisliklariga nisbatan holatiga qarab gorizontal,
frontal va profil qirqimlarga bo‘linadi. Kesuvchi tekisliklarning soniga qarab oddiy (bitta tekislik bilan kesish) va murakkab (bir nechta tekislik bilan kesish) qirqimlarga ajraladi.
Qirqimlar kesuvchi tekisliklarning proeksiyalar tekisliklariga nisbatan holatiga qarab gorizontal,
frontal va profil qirqimlarga bo‘linadi. Kesuvchi tekisliklarning soniga qarab oddiy (bitta tekislik
bilan kesish) va murakkab (bir nechta tekislik bilan kesish) qirqimlarga ajraladi.
vertikal - kesuvchi tekislik gorizontal proeksiyalar tekisligiga perpendikulyar;
qiya - kesuvchi tekislik gorizontal proeksiyalar tekisligiga qiya yoki kesuvchi tekislik birorta ham proeksiyalar tekisligiga parallel emas (9-shakl); Agar vertikal kesuvchi tekislik frontal proeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lsa, bu qirqimni frontal qirqim (7-shakl) va profil proeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lsa, profil qirqim ( 8-shakl) deyiladi.
gorizontal – kesuvchi tekislik gorizontal proeksiyalar tekisligiga parallel
Agar vertikal kesuvchi tekislik frontal proeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lsa, bu qirqimni frontal qirqim ( 7-shakl) va profil proeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lsa, profil qirqim ( 8-shakl) deyiladi.
( 7-shakl)
( 8-shakl)
Murakkab qirqimlardagi bir necha kesuvchi tekisliklaro‘zaro parallel bo‘lsa, pog‘onali qirqim, o‘zaro kesishuvchi bo‘lsa, siniq qirqim deyiladi. Mahalliy qirqimlar buyumning ayrim qismlarining ichki tuzilishini ko‘rsatish uchun qo‘llaniladi. Mahalliy qirqimning chegarasi ingichka to‘lqin chiziq bilan chegaralanib ko‘rsatiladi.
10-shakl
11-shakl
Kesim deb bir yoki bir necha tekislik bilan buyumni fikran kesilganda hosil bo‘lgan kesim yuzasining tasviriga aytiladi. Kesimlarda qirqimlardan farqli ravishda kesuvchi tekislik bilan kesilgan yuzaning o‘zi tasvirlanadi
Kesimlarning chiqarilgan (14-shakl, a) va ustiga chizilgan (14-shakl, b) turlari mavjud.
Bitta detalga tegishli bir nechta bir xil kesimlarni bir xil harf bilan belgilanishiga yo‘l qo‘yiladi. Masalan, 17-shakldagi A-A kesim.
Chiqarish elementlari
Chiqarish elementi bu buyumning qandaydir bir qismini alohida (odatda, kattalashtirilgan)holda bajarilgan tasviri bo‘lib, qismning shakli, o‘lchamlari va boshqa xususiyatilari haqida to‘liqroq ma’lumot berish uchun yordam beradi (20-shakl).