1. Ortogonal proyeksiyalarda soyalar Nuqtadan proyeksiya tekisliklariga tushgan soyani yasash

---

 
1-MA’RUZA 
Ortogonal proeksiyalarda soyalar. Yorug’lik nurning yo’nalishi. 
Reja: 
1. Ortogonal proyeksiyalarda soyalar 
2. Nuqtadan proyeksiya tekisliklariga tushgan soyani yasash 
3. To`g`ri chiziq kesmasidan proyeksiya tekisligiga tushayotgan soyani yasash 
4. Tekis shakllardan tushgan soyani yasash
 
 
1.1-Ortogonal proyeksiyalarda soyalar 
 
1.1-shakl 
Geometrik jisimlarning sirtiga urinma bo`lib o`tgan yorug`lik nurlarining 
yig`indisi o`rovchi sirt hosil qiladi. 
Bu o`rovchi nur sirtning jism sirtiga urunma bo`lgan nuqtalarning 
yig`indisi (A, B, C, D, E) o`z soyasining konturini hosil qiladi. 
Jism sirtiga urunma bo`lgan yorug`lik nurlarining soya tushadigan tekis-lik, yoki 
boshqa sirt bilan kesishgan nuqtalarning yig`indisi tushgan soyan-ing (As, Bs, Cs, 
Ds, Es) konturini hosil qiladi. 

---

Soyalar teoriyasining asosiy maqsadi jismning o`z va tushgan soyalarin-ing 
konturlarini aniqlashdir.Jismning shakliga qarab, o`rovchi nur sirti ko`p yoqli, egri sirt 
va urunma tekisliklardan iborat bo`lishi mumkin.Chizmada o`z soyasi tushayotgan 
soyaga nisbatan to`qroq rangda baja-riladi. Bu yerda fizika qonun iga binoan, 
yorug`lik nurlari boshqa sirtlardan qaytib jismning yorug`lik tushmagan qismini 
yoritadi. 
Ortogonal proyeksiyalarda nurning yo`nalishi
.
Ortogonal proyeksiyalarda 
soyani ko 'rayotganda: 
1.
yorug`lik nuri cheksizlikdan deb hisoblanadi; 
2.
yorug`lik nuri to`g`ri chiziq bo`ylab tarqaladi; 
3.
yorug`lik nurlar o`zaro parallel bo`ladi. 
Ortogonal proyeksiyalardagi chizmalar loyixalashtirilgan inshoatni aniq tasvirlagani 
bilan, yetarlichako`rgazmali bo`lmaydi. Tekis chizmaning ifo-dali va yaqolroq 
tasvirlanishi uchun soyalarni ko`rishni o`rganish kerak. Soy-alar asosan arxitektura 
loyixalarda (imoratlarning fasadlari va boshqa quril-malarda ) keng qo`llaniladi. 
Imoratlarning ortogonal proyeksiyalardagi soyasi chizmani ko`rgazmali 
qilishdan tashqari, proeksiyalardagi uchinchi o`lchamning yo`qligini 
bildirmaydi (planda - balandligini, fasadda - chuqurligini). 
Soyalar chizmadagi alohida elementlarning ozaro joylashuvini va imoratning 
fazoviy xajmini yaxshiroq tassavur qilishga imkoniyat beradi. 
Biz soya konturlarini ko`rinishining geometrik uslublarini ko`rib chiqamiz. 
Yorug` lik manbaining fa'zodagi xolatiga qarab nurlarning yonalishi ikki xil 
bo`lishi mumkin: 
a)
yorug`lik manbai narsadan uncha uzoq bo`lmagan bo`lsa, yorug`lik 
nurlari kesishuvchi bo`ladi. Masalan, lampayoki fonar bilan yoritilgandagi 
nurlia (sun'iy yoritish). yorug`lik manbai narsadan juda uzoq masofada 
joylashgan bolsa, 
b)
c)
1.2– shakl
Bunda: A,I3 - fazoviy nuqtalar yorug`lik nurlari papallel nurlar deb ataladi.
Masalan: quyosh yoki oydan kelgan yorug`lik nuri.

---

S - yorug` lik manbai; 
As -A nuqtadan Q tekislikka tushgan soya; 
Bs - B nuqtadan Q tekislikka tushgan soya; 
As Bs - AB chiziqdan Q tekislikka tushgan soya; 
Q - soyalar tekisligi; 
SN - yorug` lik nurlarining yonalishi
. 
Yorug`lik nuri yoqlari uchtaproyeksiya tekisligidajoylashgan kubning 
diogonali bo`yichayo`nalgan qilib olinadi. Kub diogonalining proyeksiy-
alari kvadratning diogonali bo`lib proyeksiyalanadi. Ya'ni har bir yorug`lik 
nurning proyeksiyasi proyeksiya o`qiga nisbatan 45° burchak hosil qiladi. 
1.3– shakl