1-MAVZU: “DINSHUNOSLIK” FANIGA KIRISH.
Reja:
1. Dinshunoslik fanining maqsad va vazifalari.
2. Din va dinshunoslik atamalarining ta’rifi.
3. Dinlar tarixini o’rganishda sharq va g’arb olimlarining qarashlari.
4. Dinning jamiyatdagi funksiyalari.Dinlarni tasniflash.
Tayanch tushunchalar:
Din, e’tiqod, yo‘l, mazhab, religiya, «religio», «relegere», transsendent, immanent,
kult, dinshunoslik, “al–Firaq”, “ar–Radd”, “ad–Diyonot”, “al–Milal”, din fenomenologiyasi,
din sotsiologiyasi, din psixologiyasi va din falsafasi.
1. Dinshunoslik fanining maqsad va vazifalari.
Din insoniyat ma’naviy hayotining tarkibiy qismidir. O‘zbekiston Respublikasida ziyolilar
oldiga ma’naviy barkamol insonni shakllantirish vazifasi qo‘yilgan bir paytda din masalasini
chetlab o‘tish mumkin emas. Mazkur masalani hёёal etishda ilgarigi dinga agressiv hujum etish
uslubining saloxiyatsizligi hammaga ochiq-oydin. Lekin keyingi paytda paydo bo‘lgan diniy
bo‘lmagan masalalarni diniy deb atash, har qanday, xatto bir-biriga zid bo‘lgan, fikrlarni tahlil
qilmasdan turib maqtash uslubi ham o‘zini oqlamaydi. Demak, ushbu masalaga prinsipial,
professional, ilmiy yondashuv darkordir.
O‘zbekiston Rossiya imperiyasi va Sovet Ittifoqi tarkibida bo‘lgan va jaxon
hamjamiyatidan ajratilib yashagan bir davrda, G‘arbda X1X asrning o‘rtalarida vujudga kelgan
dinshunoslik fani ancha yo‘l bosib o‘tib, ko‘plab ilmiy natijalarga erishdi. Mustaqillik yillarida
O‘zbekiston tadqiqotchilari bu yangi soha bilan yaqindan tanishib, mutaxassis-kadrlarni
tarbiyalay boshladilar.
Mustaqillik tufayli o‘zligimizni anglash ma’naviy qadriyatlarimizni tiklash jarayoni
kechayotgan paytida dinga munosabat tubdan o‘zgardi. Hozir O‘zbekiston Respublikasida 16
diniy konfessiya faoliyat ko‘rsatmoqda. Turli konfessiyalar vakillari bilan muloqot qilishning
yuksak ma’naviyatiga erishish katta ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun ham ko‘pdinlilik
sharoitida yoshlarimiz barcha bilimlar qatori dunyo xalqlari dinlaridan ham xabardor bo‘lishlari
lozim. Dinshunoslik fanining asosiy maqsadlaridan biri bu o‘quvchi talabalarda din, uning turli
shakllari, ta’limotlari, yo‘nalishlari, mazhablari haqida to‘g‘ri ilmiy xulosalar chiqara oladigan,
diniylik va dunyoviylik munosabatlarini asoslab tahlil qila oladigan, to‘g‘ri dunyoqarashni
shakllantirishdan iborat. Din va Qonun o‘zaro munosabatlarini yaxshi bilish demokratik jamiyat
poydevorini mustaxkamlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va “Vijdon erkinligi va
diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni turli diniy jamoa a’zolarining
huquqlari, majburiyatlari haqida to‘la ma’lumot beradi. O‘quvchilarda qonunga hurmat hissini,
o‘zininggina emas, boshqalarning ham diniy his-tuyg‘ularini hurmat qilish, tushunishga harakat
qilish, o‘z shaxsiy fikrlarini boshqa kishilarga tazyiq bilan o‘tkazish g‘ayriqonuniy xatti-harakat
ekanligi, ijtimoiy joylarda diniy masalalarda zo‘ravonlik, agressivlikka yo‘l qo‘ymaslik
dunyoqarashini shakllantiradi.
O‘zbekiston Respublikasi jaxon hamjamiyatiga kirib borayotgan bir sharoitda uning
fuqarolari turli konfessiyalar vakillari bilan muloqot etishning yuksak madaniyatiga ega bo‘lishi
ham juda muhimdir.
Diniy nuqtai nazarga ko‘ra din xudoga, payg‘ambarlarga, farishtalarga, muqaddas
kitoblarga, oxiratga, butun yaxshi-yomonlik yaratganning irodasi bilan bo‘lishi kabi diniy
aqidalarga imon keltirish, shayton va iblislardan saqlanishdir.
Din tabiat, jamiyat, inson va uning ongi, yashashdan maqsadi hamda taqdiri insoniyatning
bevosita qurshab olgan atrof-muxitdan tashqarida bo‘lgan, uni yaratgan, ayni zamonda
insonlarga to‘g‘ri, haqiqiy, odil hayot yo‘lini ko‘rsatadigan va o‘rgatadigan ilohiy qudratga
ishonch va ishonishni ifoda etadigan maslak, qarash, ta’limotdir.
Din muayyan ta’limotlar, his-tuyg‘ular, toat-ibodatlar va diniy tashkilotlarning faoliyatlari
orqali namoyon bo‘ladi. U olam, hayot yaratilishini tasavvur qilishning alohida tariqasi, uni
idrok etish usuli, olamda insoniyat paydo bo‘lgandan to bizgacha o‘tgan davrlarni ilohiy
tasavvurda aks etishidir. Din komil insonni tarbiyalashda salmoqli tarbiyalovchi qudratga ega
bo‘lgan ma’naviy-axloqiy kuchdir.
Din nima ekanligi turlicha izoxlansa-da, umumiy nuqtai nazar shuki, din ishonmoq
tuyg‘usidir. Ishonmoq tuyg‘usi insoniyatning eng teran va eng go‘zal ruhiy-ma’naviy
extiyojlaridandir. Dunyoda dini, ishonchi bo‘lmagan xalq yo‘q. Chunki muayyan xalq dinsiz,
e’tiqodsiz, biror-bir narsaga ishonchsiz holda yashay olmaydi.
Dinshunoslikda dinga “dinning o‘zi nima?”, “uning moxiyati nimadan iborat?” degan
savol nuqtai nazaridan yondashishdan tashqari “din qay tarzda faoliyat olib boradi?” degan savol
nuqtai nazaridan ham yondashuv mavjud. Bu masala bilan ko‘proq din sotsiologiyasi
shug‘ullanadi.
Sotsiologik nuqtai nazardan qaralganda din jamiyat uchun zaruriy narsa, ijtimoiy
hayotning ajralmas qismidir. U ijtimoiy munosabatlarni yuzaga keltiruvchi va amalga oshiruvchi
omil sifatida namoyon bo‘ladi. Bu degani dinni jamiyatdagi bajaragan vazifalariga ko‘ra
o‘rganish mumkin demakdir.
Dinning vazifalari deganda uning alohida shaxsga va jamiyatga ta’sir qilish yo‘li va tabiati
nazarda tutiladi. Bunda har bir din unga e’tiqod qiluvchi muayyan bir shaxsga u yoki bu jamoaga
va umuman jamiyatga nima beradi? Insonlar hayotiga qanday ta’sir ko‘rsatadi? Shunga o‘xshash
masalalar o‘rganiladi.
