1-mavzu: “dinshunoslik” faniga kirish. Reja

         

4.  Dinning jamiyatdagi funksiyalari. Dinlarni tasniflash. 

Dinning ijtimoiy vazifalari haqidagi ta’limotni dinshunoslikda funksionalizm rivojlantiradi. 

Funksionalizm  jamiyatga  ijtimoiy  sistema  sifatida  qaraydi:  unda  jamiyatdagi  har  bir  element 

muayyan funksiyani bajaradi. Dinning jamiyatda bajaradigan ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy vazifalari 

quyidagilardan iboratdir: 

Birinchidan,  har  qanday  din  o‘z  e’tiqod  qiluvchilari  uchun  to‘ldiruvchilik,  tasalli 

beruvchilik  -  kompensatorlik  vazifasini  bajaradi.  Masalan,  insonda  doimiy  extiyoj  xosil 

bo‘lishi  hodisasini  olaylik.  Inson  o‘z  hayoti,  turmush  tarzi,  tabiat  va  jamiyat  bilan  bo‘lgan 

munosabatlari  jarayonida  hayotiy  maqsadlariga  erishishi  ilojsiz  bo‘lib  ko‘ringanida,  unda 

qandaydir ma’naviy-ruhiy extiyojga zaruriyat sezgan. Ana shunday extiyoj diniy extiyoj edi. Din 

bu o‘rinda ma’naviy-ruhiy extiyojni qondiruvchi, tasalli beruvchilik vazifasini bajargan va hali 

ham bajarmoqda.  

Masalan,  buddaviylik  dini  roxiblikni  targ‘ib  qilar  ekan,  bu  dunyoda  orzu-xavaslardan, 

roxat-farog‘atdan  voz  kechgan  inson  nirvana  holatiga  erishgach,  abadiy  roxatda  bo‘lishini 

ta’kidlaydi.  Shuningdek,  xristianlikda  har  bir  xristian  Iso  Masixning  qaytishiga  umid  qilgan 

holda  hayotning  turli  muammolarini  engib,  sabr-bardosh  bilan  hayot  kechiradilar.  Chunki 

xristianlik  Iso  Masix  qaytib  kelgach  barcha  izdoshlarini  saodatli  hayotga  etkazishi  haqidagi 

ta’limotni ilgari suradi. 

Shuningdek,  islom  dinida  ham  har  bir  musulmon  bu  dunyoda  erishmagan  moddiy  yoki 

ruhiy  orzu-istaklariga  oxiratda  erishishga  ishongan  holda  dunyo  orzu-xavaslariga  ortiqcha 

berilmay, turmush mashaqqatlariga sabr qiladi. 

Ikkinchidan,  muayyan  din  o‘z  ta’limot  tizimini  vujudga  keltirgach,  o‘ziga  e’tiqod 

qiluvchilar jamoasini shu ta’limot doirasida saqlashga harakat  qilgan va  hozirda ham  shunday. 

Bu ijtimoiy hodisa dinning birlashtiruvchilik - integratorlik vazifasi deb ataladi. Din hamisha 

muayyan  ijtimoiy,  etnik  va  ma’naviy  hayotning  o‘z  ta’sirida  bo‘lishiga  intiladi.  Bu  ta’sirning 

muntazamligini  ta’minlash  maqsadida  din  xalqlarning  ijtimoiy  hayotiga,  axloqiy 

munosabatlariga, shuningdek adabiyoti va san’atiga ham ta’sir o‘tkazadi. 

Masalan,  yaxudiylikda  mazkur  din  vakillarini  bir  mafkura  atrofida  saqlab  turish  uchun 

ularni  bir  millat  va  yagona  maslak  egalari  ekanliklari,  yagona  xudo  -  Yaxvening  eng  sevimli 

bandalari ekanliklari uqtiriladi.  

Xristianlikda  ham  e’tiqod  qiluvchilarni  bu  dinga  yanada  ko‘proq  jalb  etish  uchun  diniy 

me’moriy,  tasviriy,  musiqa  san’ati  turlaridan  unumli  foydalaniladi.  Xristianlikda  maxsus  ikona 

chizuvchilik maktablari faoliyat olib boradi. 

---

Uchinchidan,  har  bir  din  o‘z  qavmlari  turmushini  tartibga  solib,  nazorat  qiluvchilik  - 

regulyatorlik  vazifasini  bajaradi.  Dinlar  o‘z  urf-odatlarining,  marosim  va  bayramlarining  

qavmlari  tomonidan  o‘z  vaqtida,  qat’iy  tartibga  amal  qilgan  holda  bajarilishini  shart  qilib 

qo‘yadi. 

Sxema 1 

Masalan,  islomda  kuniga  5  maxal  namoz  o‘qilishi,  har  xafta  juma  namozini  jome 

masjidlarida ado etilishi, Ramazon oyida bir oy ro‘za tutilishi, ro‘za (iyd al-fitr) va qurbon (iyd 

al-adxo) xayitlarining nishonlanishi musulmonlarning hayot tarzini tartibga solib turadi. 

To‘rtinchidan,  din  aloqa  bog‘lashlik,  birlashtiruvchilik  -  integratorlik  vazifasini  ham 

bajaradi,  ya’ni  har  bir  din  o‘z  qavmlarining  birligini,  jamiyat  bilan  shaxsning  o‘zaro 

aloqadorlikda  bo‘lishini  ta’minlashga  intiladi.  Bunda  u  yoki  bu  dinga  e’tiqod  qiluvchi 

kishilarning o‘z dinidagi boshqa kishilar bilan aloqador ekanligi, o‘zaro huquq va burchlarining 

borligi, urf-odat va ibodatlarni jamoa bo‘lib bajarilishi lozimligi nazarda tutiladi. 

Beshinchidan, 

dinning