1. Islom taraqqiyot bankini yuzaga kelish tarixi va a’zolari

Reja:

1. Islom taraqqiyot bankini yuzaga kelish tarixi va a’zolari.

2. Islom taraqqiyot bankini maqsadi va vazifalari.

3. ITB boshqaruv organlari va tashkiliy tuzilishi.

1. Islom taraqqiyot bankini yuzaga kelish tarixi va a’zolari.

Islom taraqqiyot banki(ITB) 1975 yilda IHT mamlakatlari moliya vazirlari yig‘ilishining qaroriga ko‘ra tashkil etilgan. ITBning shtab-kvartirasi Saudiya Arabistonining Jidda shahrida joylashgan.

ITBning Hududiy ofislari 1994 yili Rabot(Marokash)da, shu yili Kuala-Lumpur(Malayziya)da, 1997 yili Olma-Ota(Qozog‘iston)da va 2008 yili Dakar(Senegal)da ochildi.Bank shuningdek 12 ta a’zo mamlakatda mahalliy vakolatxonalarga ega: bular Afg‘oniston, Ozarbayjon, Bangladesh, Gvineya, Indoneziya, Eron, Nigeriya, Pokiston, Serra-Leona, Sudan, O‘zbekiston va Yamandir.ITBning asosiy vazifasi a’zo-mamlakatlarda shariatga muvofiq ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotni qo‘llab-quvvatlashdan iborat.
ITBning qarashlari: 2020 yilga a’zo-mamlakatlar inson kapitalini barqaror rivojlantirishga jiddiy ta’sir ko‘rsatuvchi shariat tamoyillariga muvofiq faoliyat ko‘rsatadigan jahon miqyosidagi taraqqiyot banki bo‘lish.
Bank tashkil etilayotgan vaqtda uning nizom jamg‘armasi 6 mlrd.islomiy dinorni, a’zolari soni 22 tani tashkil etgan. Islomiy dinor – ITB foydalanadigan hisob birligi; bir islomiy dinor HVJning bir qarz olish maxsus huquqiga (CDR IMF) teng(HVJ tomonidan chiqariladigan sun’iy zahira va to‘lov vositasi). Hozirgi vaqtda ITBga ishtirokchi a’zolar 56 ta davlat hisoblanadi. 2013 yili ITBning e’lon qilingan hissadorlik kapitali – 30 mlrd.islomiy dinorni, shu jumladan, obuna hissadorlik kapitali – 18 mlrd.islomiy dinorni tashkil etdi. Bankning asosiy hissadorlari Saudiya Arabistoni(23,6% aksiya), Liviya(9,5%), Eron(8,3%), Nigeriya(7,7%), BAA(7,5%), Qatar(7,2%), Misr(7,1%), Turkiya(6,5%) va Quvayt(5,5%) hisoblanadilar.
2013 yilda ITB boshqaruvchilar kengashi umumiy hissadorlik kapitalini 30 mlrd.islomiy dinordan 100 mlrd.islomiy dinor(150 mlrd.dollar)ga ko‘tarish haqida qaror qabul qildi. Bankning obuna kapitali ham 18 mlrd.islomiy dinordan 50 mlrd.islomiy dinorga oshirildi. Ushbu qaror a’zo-mamlakatlarning moliyalashtirish mablag‘lariga bo‘lgan katta ehtiyoji bilan bog‘liq.
So‘nggi 12 yil davomida yetakchi reyting agentliklari(Moody”s, Standard&Poor”s, Fitch) tomonidan ITBga uzoq muddatli kredit reytingi- “AAA” va qisqa muddatli oliy barqaror kredit reytingi – “A+” berib kelinmoqda. 2013 yilning dekabrida ushbu reytinglar yana tasdiqlandi.
2014 yilning iyunida ITB boshqaruvchilarining yillik 39-yig‘ilishida faoliyat boshlangani 40-yilligi(hijriy bo‘yicha) nishonlandi.
Bank nazorati bo‘yicha Bazel qo‘mitasi ITBni nol xatarli halqaro banklar guruhida ekanini aniqladi.
Yevropa Ittifoqining Komissiyasi ham ITBni xatarsiz moliyaviy taraqqiyot muassasasi sifatida tasnifladi. ITB BMTning Bosh Assembleyasida kuzatuvchi maqomini oldi. ITBning muassasalari IHT Bosh kotibiyati va muassasalari, Xalqaro taraqqiyot banki, BMT taraqqiyot tashkiloti, Hududiy rivojlantirish tashkiloti, Milliy rivojlanish jamg‘armalari va nodavlat tashkilotlari kabi bir qator tashkilotlar bilan taraqqiyot sohasida yaqin aloqa qilib kelmoqdalar.
Islom taraqqiyoti banki ITB guruhidan iborat bo‘lgan maxsus tashkilot va jamg‘armalarni ta’sis etdi.
ITB tarkibiga quyidagi tashkilotlar kiradi:
- Islom taraqqiyoti banki – ITB;
- Xususiy sektorni rivojlantirish bo‘yicha islomiy korporatsiya – IKRChS;
- Eksportni kreditlash va investitsiyalarni sug‘urtalash bo‘yicha islomiy korporatsiya – IKSIEK;
- Halqaro islomiy savdo-moliya korporatsiyasi – ITfK;
- Islomiy tadqiqot va o‘quv muassasasi – IIIO.
Islom taraqqiyoti banki ITB guruhi keng miqyosdagi faoliyatga jalb etilgan:
- a’zo-mamlakatlarda qashshoqlik darajasini pasaytirishga ko‘maklashish;
- a’zo-mamlakatlar savdo-iqtisodiy hamkorligini rivojlantirish;
- loyihaviy moliyalashtirish(shu jumladan, davlat-xususiy sektor hamkorligi tamoyilida);
- kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash(shu jumladan mikromoliyalash xizmatlari);
- a’zo-mamlakatlar mablag‘larini safarbar qilish;
- eksportni kreditlari va investitsiyalarni sug‘urtalash hamda qayta sug‘urtalash;
- a’zo-mamlakatlar mehnatga yaroqli aholisi uchun ta’lim dasturlari va tadqiqotlarni tashkil etish;
- a’zo-mamlakatlarga favqulodda holatlarda yordam ko‘rsatish;
- a’zo-mamlakatlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha boshqa faoliyat shakllari.
Islom Tarraqqiyoti Banki(ITB) baʼzi manbalarda Islom Rivojlanish Banki - koʻp tomonli moliya instituti hisonlanib, 1-Islom Konferensiyasi Tashkiloti(hozirda Islom Hamkorlik tashkiloti) tomonidan arab mamlakatlari Moliya vazirlari tomonidan taʼsis etilingan.
Bankning moliyaviy resurslari ustav kapitali va qoʻshimcha moliyaviy vositalaridan iborat. Moliyaviy faoliyatlarning kengayishi natijasida bank qoʻshimcha manbalar bilan taʼminlandi:
1980-yilda sarmoya-depozit rejasi ishga tushgan. Bu reja sarmoyadorlar uchun bankka moliyaviy yordam berishda qatnashish orqali qisqa muddatli sarmoyalarni amalga oshirish uchun islom muqobilini beradi. Ushbu tizim asosida bank nafaqat yakkaholdagi omonatchidan, balki tashkilotlardan ham „Importga moliyaviy yordam berish operatsiyalari“ dasturini amalga oshirish uchun depozitlar qabul qiladi.
1987-yilda „Islom banklari portfeli“ tashkil qilingan. Ushbu tashkilot aʼzo boʻlgan davlatlararo savdo-sotiq moliyaviy qoʻllab quvvatlash uchun sarmoyadan foydalanish, hamda qimmatbaho qogʻozlar va lizing bilan bogʻliq boʻlgan operatsiyalarni amalga oshirish maqsadida ochilgan. Shariat normalariga asosan bunga naqd pul va qarzlar kirmaydi.
1988-yildan savdo-sotiqqa uzoq muddatli moliyaviy yordam berish rejasi amalga oshirila boshladi. Ushbu reja importga moliyaviy yordam berish programmasini toʻldiradi va IKTga aʼzo boʻlgan davlatlarning anʼanaviy boʻlmagan tovarlari eksportini kengatirishda koʻmak beradi. Bu esa IRBga aʼzo boʻlgan davlatlardan eksport qilish uchun kerakli moliyaviy vositalar bilan 6 oydan 60 oygacha boʻlgan muddatga jalb qilish orqali amalga oshiriladi.
1989-yilda alohida investitsion fond tashkil qilingan. Uning maqsadi qoʻshimcha moliya resurslarini jalb qilish va ularni shariatga asoslangan holda sarmoyalashtirish.
Islom rivojlantirish banki 1973-yil Jiddada Islom konferensiyasi tashkilotining aʼzo-davlatlari deklaratsiyasi imzolanganidan keyin 1974-yilda tashkil qilindi, oʻz faoliyatini rasmiy ravishda 1975-yil 20-oktyabrdan boshlagan.
Tashkilotga 56 ta mamlakat aʼzo boʻlib, quyidagi davlatlar bankni asosiy moliyalashtiradigan mamlakatlar hisoblanadi:
Saudiya Arabistoni
Liviya
Eron
Nigeriya
Qatar
Misr
Turkiya
Birlashgan Arab Amirliklari
Quvayt
Xalqaro moliya-kredit tashkilotlari bilan, shu jumladan, Islom taraqqqiyot banki (ITB) bilan oʻzaro hamkorlikni rivojlantirish Oʻzbekiston Respublikasida davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosatining muhim ustuvor yoʻnalishlaridan biri hisoblanadi.
2017-2021-yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasida xalqaro moliyaviy institutlar pul mablagʻlarini jalb qilish orqali moliyalashtiriladigan investitsiyaviy loyihalarni oʻz vaqtida amalga oshirilishini taʼminlash, shu jumladan Islom taraqqiyot bankining 1,0 milliard AQSH dollaridan boʻlmagan miqdorda kreditlarini jalb qilishni koʻzda tutadigan investitsiyaviy loyihalarni amalga oshirish masalasini ishlab chiqish orqali Oʻzbekiston Respublikasi va Islom taraqqiyot banki oʻrtasidagi hamkorlikni kengaytirish makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy oʻsish surʼatlarini saqlab qolishga qaratilgan muhim chora-tadbir sifatida eʼtirof etilgan.
Taʼkidlash joizki, iqtisodiy islohotlarning samarasi oʻlaroq, Oʻzbekistonning xalqaro reytinglarda mavqeining koʻtarilayotganligi uning xalqaro moliya-kredit tashkilotlari bilan oʻzaro hamkorligini yanada kengaytirish uchun zamin yaratmoqda. Xususan, Jahon bankining “Biznesni yuritish” xalqaro reytingida Oʻzbekiston besh yil ichida 141-oʻrindan 69-oʻringa koʻtarildi.
Xalqaro reyting agentliklarining eng yuqori reyting bahosiga (AAA) ega boʻlgan ITB banki jahon moliya tizimida oʻz nufuziga ega boʻlgan xalqaro moliya-kredit tashkiloti hisoblanadi. Eʼtirof etish joizki, ushbu xalqaro tashkilotning 46-yillik yigʻilishini 2021-yilning 2-4-sentyabr kunlarida Toshkent shahrida oʻtkazilishi ITB tomonidan Oʻzbekiston Respublikasiga boʻlgan ishonch va eʼtiborning namoyon boʻlish shakli hisoblanadi.
Yangilanayotgan Oʻzbekistonda olib borilayotgan islohotlarga hamohang tarzda mazkur yigʻilishda bir qator dolzarb masalalarning muhokama etilganligi diqqatga sazavordir, jumladan:
- kornavirus pandemiyasidan (COVID-19) keyingi davrda tiklanishni jadallashtirish;
- kambagʻallik kuchayib ketishiga qarshi kurashishi va aholi farovonliligini oshirish;
- aʼzo mamlakatlarda “yashil iqtisodiy oʻsish”ga koʻmaklashish.
Hozirgi davrda, ITBga aʼzo mamlakatlarda yer shari aholisining 19 foizi yashaydi. Yer yuzidagi quruqlik maydonining 25 foizi, qishloq xoʻjaligi yer maydaonlarining 29 foizi, qayta tiklanadigan suv resurslarining 13,5 foizi ushbu mamlakatlarning hissasiga toʻgʻri keladi. Biroq, Birlashgan millatlar tashkilotining metodologiyasi boʻyicha mazkur mamlakatlarning qariyb yarmisi (26 ta davlat) dunyoning oʻta qashshoq mamlakatlari hisoblanadi.
Mazkur anjuman ITB va Oʻzbekiston Respublikasi oʻrtasidagi iqtisodiy hamkorlikning yangi qirralarini belgilab berdi. Xususan, ITB ishtirokida Iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish jamgʻarmasi tuzildi. Jamgʻarmaning boshlangʻich ustav kapitali 100 million AQSH dollari boʻlib, unda ITBning ulushi 20 million dollarni, Oʻzbekiston hukumatining ulushi 35 million dollarni va Saudiya Arabistoni investorlarining ulushi 45 million dollarni tashkil etadi.
Jamgʻarma kichik, oʻrta va yirik subyektlarni qoʻllab-quvvatlash orqali 100 mingdan ortiq yangi ish oʻrinlarini yaratish imkonini beradi.
Bundan tashqari, ITB bilan “Obod qishloq” dasturi doirasida Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Xorazm, Buxoro va Navoiy viloyatlarining qishloq infratuzilmasini modernizatsiya qilish boʻyicha umumiy qiymati 200 million dollar boʻlgan kredit shartnomasi imzolandi.
Shuningdek, Oʻzbekistonda onkologik xizmatlarni rivojlantirish loyihasini qoʻllab-quvvatlash uchun 80 million dollar qarz shartnomasi imzolandi. Trastbank esa, Xalqaro Islom savdo-moliya korporatsiyasi bilan 15 mln dollarlik tashqi savdoni moliyalashtirish boʻyicha kredit liniyasi ochish toʻgʻrisida kelishuvga erishdi.
Shunisi ahamiyatliki, ITBning 46-yillik yigʻilishida bank aʼzolari boʻlgan musulmon mamlakatlari iqtisodiyotini pandemiyadan keyingi davrda tiklash uchun umumiy qiymati 1,2 milliard dollar boʻlgan 30 ta kelishuv maʼqullandi. Ana shu moliyalashtirishning 330 million dollari (27,5%) Oʻzbekistonga ajratiladi.
Oʻzbekiston Respublikasi 2003-yilning sentyabr oyidan boshlab ITBning toʻla huquqli aʼzosi hisoblanadi. Shu davrdan boshlab, Toshkent shahrida ITBning vakolatxonasi faoliyat yuritmoqda.