Ii – bob eksklav mamlakatlar va ularning maqomi 1 Naxichevan Muxtor Respublikasi

II – BOB EKSKLAV MAMLAKATLAR VA ULARNING MAQOMI


2.1 Naxichevan Muxtor Respublikasi
Naxichevan Muxtor Respublikasi (Ozarbayjon Naxçıvan Muxtar Respublikasi) Ozarbayjon Respublikasining eksklavidir, Ozarbayjon Konstitutsiyasi va oʻz konstitutsiyasiga muvofiq Ozarbayjon Respublikasi tarkibidagi avtonom davlatdir[3]. Ozarbayjonning qolgan qismidan Armaniston hududi bilan ajralib turadi.

1920 yil 28 iyulda Naxichevan Sotsialistik Sovet Respublikasi tashkil topdi. 1923-yil 27-fevralda Naxichevan avtonom oʻlkasiga aylantirildi. 1923 yil 16 iyunda viloyat Ozarbayjon SSR tarkibiga kirdi va 1924 yil 9 fevralda Naxichevan Avtonom Sotsialistik Sovet Respublikasiga aylantirildi.

1936 yil 5 dekabrda Naxichevan Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi, 1990 yil 17 noyabrda esa Naxichevan Avtonom Respublikasi[4][5] deb nomlandi.

Hududi - 5,5 ming km². Aholisi 2015 yil yanvar holatiga 439 800 kishi[2] va 2009 yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra 398.323 kishi boʻlib, shundan 99,6% ozarbayjonlar, 0,3% kurdlar[6]. Poytaxti — Naxichevan shahri.

Naxichevan sanoatining asosiy tarmoqlari tuz, molibden va qoʻrgʻoshin kabi togʻ-kon sanoatini oʻz ichiga oladi. Sovet davrida rivojlangan lalmi qishloq xoʻjaligi viloyatda bugʻdoy (asosan Araz daryosi tekisliklarida yetishtiriladi), arpa, paxta, tamaki, mevali daraxtlar, tut, vinochilik uchun uzum yetishtirishni kengaytirish imkonini berdi. Boshqa tarmoqlarga paxta yetishtirish, ipakni qayta ishlash, meva konservasi, goʻsht qadoqlash, qurgʻoqchil hududlarda qoʻychilik kiradi.

Minerallarni qayta ishlash, tuz, radiotexnika, fermer xoʻjaligi, konserva, ipak mahsulotlari, goʻsht va sut mahsulotlari, mineral suv idishlari, kiyim-kechak va mebel sanoati Naxichevanning asosiy tarmoqlari hisoblanadi.

Naxichevan avtomobil zavodi ( ozarbayjon : Naxçıvan Avtomobil Zavodu ), NAZ nomi bilan mashhur — Ozarbayjonning Naxichevan Avtonom Respublikasidagi avtomobil ishlab chiqaruvchi korxona.

Iqtisodiyot 1988 yilda Tog'li Qorabog'dagi urush tufayli xomashyo va bozorlardan mahrum bo'lganligi sababli qattiq zarba oldi. Eron va Turkiyada yangi bozorlar paydo bo'layotgan bo'lsa-da, bu izolyatsiya bugungi kungacha davom etib, rivojlanishga zarar etkazmoqda. Naxichevan MR iqtisodiyoti qishloq xoʻjaligi, togʻ-kon sanoati va oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlashga asoslangan, ammo respublika byudjetining 75% ni Bokudagi markaziy hukumat taʼminlaydi.

Respublika foydali qazilmalarga boy. Naxichevanda marmar, ohaktosh va gips konlari bor. Tosh tuzi konlari Nexram, Naxichevan va Sustinda tugaydi. Muhim molibden konlari hozirda eksklav izolyatsiya qilinganligi sababli yopilgan. Badamli, Sirab, Nagadjir, Qiziljir kabi koʻplab mineral buloqlar mavjud boʻlib, ularda suvda mishyak bor.

Qishloq xoʻjaligiga moʻljallangan yerlarning qariyb 90 foizi hozir shaxsiy qoʻllarda. Biroq, qishloq xo'jaligi yomon kapitallashtirildi. Ishlab chiqarish keskin pasaydi va yirik savdo dehqonchilik kamaydi.

Asosiy ekinlar (paxta va tamaki) Sharur va Naxichevan shahridan uncha uzoq boʻlmagan tekislikda ekiladi.

Naxichevanda uzumchilik Araz vodiysi va togʻ etaklarida qadimiy anʼanaga ega. Yozning juda issiq, kuzning uzoq davom etishi uzumning bayon-shiroz, tabriziy, shirozi kabi qandli navlarini etishtirish imkonini beradi. Naxchivon, Shahbuz, Abrakunis va Aznaburk kabi vinolar maqbul sifatga ega va juda mashhur. Meva yetishtirish, asosan, behi, nok, shaftoli, oʻrik, anjir, bodom va anor yetishtirish muhim ahamiyatga ega.