1. Iqtisodiyotni dasturlash va rejalashtirish Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqishning metodologik asoslari

---

MAVZU: IQTISODIYOTNI DASTURLASh, PROGNOZLASh VA REJALAShTIRISh
REJA: 
1. Iqtisodiyotni dasturlash va rejalashtirish 
2. Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqishning 
metodologik asoslari
3. 
Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqishda ijtimoiy-
iqtisodiy vaziyatni baholash.
4. 
Hududni rivojlantirish dasturlarini amalga oshirish yo`nalishlarini belgilash.
5. 
Hududiy dasturlarning samaradorligini oshirish yo`nalishlari.
6. 
 O`zbekistonda hududiy rivojlantirishni davlat tomonidan tartibga solishni 
takomillashtirish
Iqtisodiyotni dasturlash va rejalashtirish
Iqtisodiyotni tartibga solishning eng muhim davlat shakllaridan biri dasturlash va 
rejalashtirishdir. Ushbu tartibga solish shaklining zaruriyati ishlab chiqaruvchi kuchlarning 
rivojlanishi, mehnat taqsimoti va kooperatsiyalashuvining chuqurlashuvi, davlat mulkining 
mavjudligi, iqtisodiyotga yo`llanadigan kapital mabla`glar harakati va oqibatlarining uzoq 
muddatliligi hamda bozor kon`yunkturasini o`rganishi bilan ifodlanadi. Shu boisdan barcha 
rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiyotning rivojlanishi prognozlashtiriladi, dasturlanadi va 
rejalashtiriladi. 
Iqtisodiyotning rivojlanish istiqbolini aniqlash (prognozlashtirish) qisqa muddat (1-2 yil), o`rta 
muddat (5 yil), uzoq muddatga (20 yil) mo`ljallanadi. Bunda mavjud o`tgan davrdagi 
iqtisodiy rivojlanish holati, bozor kon`yunkturasining o`zgarib borish tendentsiyalariga 
asoslanib, kelajaqdagi iqtisodiy ahvolning qanday bo`lishi, qanday natijalarga olib kelishi 
mumkinligi bashorat qilinadi. Bu - ekstropolyatsiya usuli deyiladi. Olingan ma`lumotlarga 
esa xususiy ishbilarmonlarning kapital mabla`glar sarflash rejalarini turli so`rovlar orqali 
o`rganib borish orqali aniqlik va tuzatishlar kiritiladi. 
Prognozlar asosida iqtisodiy rivojlanish dasturlari ishlab chiqiladi. Dasturlarda iqtisodiyot 
rivojlanishining moddiy va sotsial maqsadlari ko`rsatiladi. Maqsadlarni amalga oshirish 
uchun kapital mabla`glar sarflash rejalari tuziladi, ishlab chiqarish hajmi bilan talab 
o`rtasidagi nisbatlar o`rganiladi. Turli ishlab chiqarish bilan import o`rtasidagi bo`gliqlik, 
ishlab chiqarish bilan iste`mol, ishlab chiqarish bilan eksport, eksport bilan import 
o`rtasidagi bo`gliqlar aniqlanadi. Buning uchun tarmoqlararo balansni tuzish, aholi ro`yxatini 
o`tkazish muhim ahamiyatga ega. Bizda bir necha marta tarmoqlararo balans tuzilgan, 
aholini ro`yxatga olish amalga oshirilgan. Iqtisodiy rivojlanishning umumdavlat dasturlari 
asosida rejalar qabul qilinadi. Ilgari ma`muriyatchilikka, buyruqbozlikka asoslangan 
jamiyatda iqtisodiy rejalar direktiv xarakterga ega bo`lib, yuqoridan belgilanib, quyidagi 
xo`jalik bo``ginlari uchun majburiy edi. 
Bozor iqtisodiyoti va mulkning ko`p shakllari mavjud bo`lgan sharoitda esa dastur va rejalar 
davlat korxonalari uchun direktiv, xususiy sektor uchun esa taklif, indekativ xarakterga ega 
bo`ladi. Ishbilarmon, tadbirkorlarning rejalarga amal qilishlarini ra`gbatlantirish maqsadida 
ularga turli imtiyozlar, ya`ni soliq to`lashda, kredit, subsidiyalar, xom ashyo, yoqil`gi-
energiya, asbob-uskunalar olishda, tovarlarni eksport qilishda imtiyozlar berilishi lozim 
bo`ladi. 

---

Iqtisodiyotni dasturlash va rejalashtirishdan maqsad, bozor iqtisodiyotida yuz berishi 
mumkin bo`lgan turli nomutanosibliklar va ortiqcha ishlab chiqarish inqirozlarining oldini 
olishga qaratilgan bo`ladi. Bu tartibga solish vositasining samaradorligi dastur va rejalarning 
tadbirkorlar manfaatiga qanchalik mosligiga, davlatning ularni 
ra`gbatlantirish, moliyalashtirish imkoniyatlariga hamda rejalarning ilmiylik darajasiga bo`gliq 
bo`ladi. 
O`zbekistonda bozor iqtisodiyotini tartibga solishni ta`minlashda Iqtisodiyot vazirligi muhim 
rol o`ynamoqda. Uning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: ijtimoiy-iqtisodiy 
taraqqiyotning kontseptsiyalari qisqa va uzoq muddatli rejalari, respublika va mintaqalarga 
oid tarmoq dasturlarini ishlab chiqish; aholini sotsial himoyalashga oid takliflarni asoslab 
berish, mehnat faoliyati va tadbirkorlik imkoniyatlarini ko`paytirish, iqtisodiy ahvolni 
so`glomlashtirish yo`llarini belgilash; bozor munosabatlariga o`tishning asosiy qoida va 
yo`nalishlarini . shakllantirish va unga mos ravishda xo`jalik mexanizmi, boshqaruv shakllari 
va uslublarini takomillashtirish; xalq xo`jaligi tuzilmasini qayta qurishga, ishlab chiqaruvchi 
kuchlarini oqilona joylashtirishga oid takliflar tayyorlash; xalq xo`jaligi balanslarini tuzish 
asosida iqtisodiy nomutanosibliklarni bartaraf etishga oid takliflarni ishlab chiqish; eksport-
import ishlarini davlat yo`li bilan tartibga solish va ra`gbatlantirish sohasidagi yo`nalishlarni 
belgilash. Iqtisodiyot vazirligi ushbu vazifalarni bajarish orqali 
iqtisodiyotni davlat tomonidan 
tartibga solish
 vositasi sifatida muhim o`rin tutadi.