1-dars. Sintaksis haqida umumiy tushuncha

18-mavzu. NUTQDA SHAKL VA MAZMUN MOSLIGI

@uzbek_tilim

18.1- mashq. Matnni o‘qing. Gaplarni mazmuniga mos holda qavs ichida berilgan so‘zlar bilan to‘ldiring.

@uzbek_tilim

O‘ZINGGA UCHTA HAQIQIY DO‘ST TOP

Mustahkam do‘stlik … (munosabatlari, bordi-keldilari, muomalalari) hayotda baxt va shodlikka erishishning ishonchli vositalaridan biri. Yaqinda o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlarda aniqlanishicha,do‘sti va qarindosh-urug‘i mo‘l odam ko‘proq …(kularkan, tirjayarkan, og‘zining tanobi qocharkan), kamroq … (xavotirga tusharkan, qo‘rqarkan, o‘ylarkan) va natijada uzoq umr ko‘rarkan.

18.2- mashq. Gaplarni ixchamlashtiring. She’riy parchalarni sodda gaplarga aylantirib yozing.

@uzbek_tilim
Agar dushman bilan birga o‘tirsa, do‘st emasdir u, 
Uningdek do‘stdan, ey oqil odam, tezroq qo‘lingni yuv.

18.2- mashq. Gaplarni ixchamlashtiring. She’riy parchalarni sodda gaplarga aylantirib yozing.

@uzbek_tilim
Yor uldurki, har nechakim o‘ziga istamas, yorig‘a ham istamagay.

18.2- mashq. Gaplarni ixchamlashtiring. She’riy parchalarni sodda gaplarga aylantirib yozing.

@uzbek_tilim
Sensiz bu jahon ayshi alamdur manga, ey do‘st, 
Shodlig‘i ham mehnat-u g‘amdur manga, ey do‘st.
Atoyi

18.2- mashq. Gaplarni ixchamlashtiring. She’riy parchalarni sodda gaplarga aylantirib yozing.

@uzbek_tilim
Do‘st bilan obod uying, 
Gar bo‘lsa u vayrona ham.

18.2- mashq. Gaplarni ixchamlashtiring. She’riy parchalarni sodda gaplarga aylantirib yozing.

@uzbek_tilim
Do‘sti ko‘p qaddi bukilmas deydilar qon kechsa ham,
Kechmagay mard do‘stidan, mol-u jondan kechsa ham.

18.2- mashq. Gaplarni ixchamlashtiring. She’riy parchalarni sodda gaplarga aylantirib yozing.

@uzbek_tilim
Do‘stlardan azizroq, do‘stlardan baland 
Daraxtlar hech qachon sotmaydi, o‘g‘lim.
Halima Ahmedova

18.3- mashq. Sodda gaplarni qo‘shma gaplarga aylantiring.

@uzbek_tilim

• 1. Do‘st – do‘stning oynasi. (Maqol) 
• 2. Sendan yuz o‘girgan odamni unut.(Meksika maqoli) 3. Haqiqiy do‘stdan yaxshi shifokor yo‘q. (Rumin maqoli)
• 4. Do‘st sening baxtingdan quvonadigan insondir. (Uyg‘ur maqoli)
• 5. Sodiq do‘stlari bor inson baxtlidir. (Laos maqoli) 
• 6. Do‘stingga yaxshilikni u senga muhtoj bo‘lmasidan qil. (Yapon maqoli)

Fikrni ixcham ifodalash - madaniy nutq belgisi. Shuning 

@uzbek_tilim

Fikrni ixcham ifodalash - madaniy nutq belgisi. Shuning 

uchun ilmiy matndagi so‘zlar, 

gaplar miqdorining yuqori 

chegarasi belgilab beriladi, quyi 

chegara 

kо‘rsatilmaydi.

@uzbek_tilim
Nutqda shakl va mazmun mosligi
Fikrni uzun yoki ko‘p jumlalar bilan ifodalash, kо‘pincha, ijobiy qabul qilinmaydi. Shuning uchun gaplarni ixchamlashtirish, matn mazmunini qisqa ifodalash madaniy nutq mezonlaridan hisoblanadi.
@uzbek_tilim
Nutqda shakl va mazmun mosligi
Boshlab qo‘yilgan, uzilib qolgan 
jumlani mantiqan va usluban to‘g‘ri 
davom ettirish ham so‘zlovchining mahorati hisoblanadi.

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar

@uzbek_tilim

• 18.1- topshiriq.

Matn bilan tanishing. Parchaning janrini qanday nomlagan 

bo‘lardingiz? Muallif qaysi insoniy tuyg‘u haqida fikr 

yuritgan?

18.2- topshiriq. 

Matndagi har bir xatboshi mazmunini bir gap bilan ifodalang va hosil qilingan gaplardangina iborat yaxlit matn tuzing.

Foydalanilgan adabiyot:

@uzbek_tilim

Baxtiyor Mengliyev, Sharofat Toshmirzayeva, Saodat Atoyeva, Saida Majidova. Ona tili. 2-qism. [Matn]: Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 11-sinfi uchun darslik. Toshkent: “O‘qituvchi” NMIU, 2020,