1-Amaliy mashg‘ulot konvergent va uftt tarmoqlarida abonent terminallaini raqamalash tamoyillarini o’rganish

1-Amaliy mashg‘ulot
KONVERGENT VA UFTT TARMOQLARIDA ABONENT TERMINALLAINI RAQAMALASH TAMOYILLARINI O’RGANISH


1.1. Mashg‘ulot maqsadi va mazmuni

Aloqa tarmoqlarini, ularni turlarini telefon tarmog‘ining telekommunikatsiya tarmog‘idan farqini, qit’alararo, milliy, xududiy, maxalliy telekommunikatsiya tarmoqlarini hamda O‘zbekiston va Toshkent telekommunikatsiya tarmoqlarini qurilish tamoyillarini, numeratsiya tizimini o‘rganish.

1.2. Topshiriq.

Amaliy mashg‘ulotga tayyorgarlik ko‘rilayotganda [1] o‘quv qo‘llanmadagi 4- bo‘limni (108-130 betlari) yoki [2] adabiyotdagi 7.1-:-7.10 bo‘limlarini (332-395 betlar) yoki [3] adabiyotdagi 9.1-:-9.6 bo‘limlarini (227-247 betlar) yoki [4] adabiyotdagi 2.1-:-2.9, 3.1-:-3.7 bo‘limlarini (18-54 betlar) yoki shu uslubiy ko‘rsatmaning nazariy qismini o‘rganish lozim.

Bu mavzu bo‘yicha amaliyot mashg‘ulotida talaba shaxsiy topshiriq oladi. Bu topshiriq bo‘yicha talaba har xil sig‘imli va har xil sonli LOS ga ega, milliy va maxalliy (ShTT, QTT) telekommunikatsiya tarmoq qurilish tamoyillarini ishlab chiqadi. Tarmoq umuman ishlab chiqilgandan so‘ng ikkita terminalni telekommunikatsiya aloqa traktini quradi va numeratsiya tizimini ishlab chiqadi. Talaba terilayotgan har bir nomerni nima uchun kerakligini tushuntira olishni bilishi kerak. Shaxsiy topshiriq variant ko‘rinishida jadvalda keltirilgan.
1.1. jadval.

Variant T/R Ko‘rsatkichlar Soni	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1. Tarmoq turi a) milliy AKT-I AKT-II ShATS soni i dan j gacha trakt	1 3 6 2-3	2 4 8 3-4	3 5 10 4-5	4 6 12 6-7	4 8 14 7-8	3 6 12 8-9	4 10 10 2-8	5 6 8 3-7	5 5 10 4-9	3 7 7 8-9
b) Huduiy ShATS ShTT VM ShTT VB QTT	1 1 2 4	1 1 3 5	1 1 1 6	1 1 4 3	1 1 5 4	1 1 3 7	1 1 4 8	1 1 5 9	1 1 6 4	1 1 2 5
v) ShTT VM (KXT bilan qurilgan) KXT Har bir TTdagi ATS soni	2 2	3 3	2 3	4 2	5 2	4 3	3 4	5 3	3 2	4 4
g) ShTT VM (KXT va ChXT bilan qurilgan) KXT va ChXT Har bir TT dagi ATS soni	2 2	3 2	2 3	3 3	3 4	4 2	4 3	4 4	2 4	2 5
d) ShTT VM (transprothalkasi bo‘yicha qurilgan) ATS soni	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
ye) ShTT VB (tumanlashgan) ATS soni	3	4	5	6	7	8	2	5	7	8
yo) QTT (radial usulda qurilgan) OS soni	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
2. Toshkent telekommunikatsiya tarmog‘i i- ATSdan j- ATSga trakt	ATS-125 ATS-111	132 56	137 63	144 21	152 47	162 57	173 92	191 24	42 170	58 195

1.3. Nazorat savollari

1. 
   Xalqaro telekommunikatsiya tarmog‘i qanday tarkibiy qismlardan iborat?
   
2. 
   Yer shari bo‘laklari oraliqdagi aloqani tashkil qilish bosh markazi bo‘lib qanday kommunikatsiya tizimi hisoblanadi?
   
3. 
   XKT-1, XKT-2, XKT-3 vazifasi va ular orasidagi aloqani tashkil qilishni tushuntiring7
   
4. 
   Milliy tarmoqni tushuntiring?
   
5. 
   Mamlakat telekommunikatsiya tarmog‘ida liniyalarni effektiv, ishlatilishi uchun nima kerak?
   
6. 
   Nima uchun milliy tarmoqda AKT- I, AKT-II kommutatsiya tizimlari ishlatiladi7
   
7. 
   AKT- I, AKT-II soni nimaga bog‘liq?
   
8. 
   ShATS vazifasini ayting?
   
9. 
   milliy tarmoqdagi aloqani tashkil qilish chizmasini tushuntiring7
   
10. 
    O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i nechta telefon xududidan iborat7
    
11. 
    O‘zbekiston tarmog‘i xududlari nechta belgilar bilan kodlanadi va nechta?
    
12. 
    O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmog‘i nimalardan tashkil topgan?
    
13. 
    Xududdagi ShATS asosiy kommutatsiya tuguni nima funksiyani bajaradi va u qaerda joylashadi?
    
14. 
    Xudud tarmog‘ida terminal nomeri qanday tuzilishga ega?
    
15. 
    Ichki xududiy TT tashkil qilishda abonent qanday nomerlarni teradi?
    
16. 
    Xudud tarkibiga qanday maxalliy tarmoqlar kiradi? Ular soni?
    
17. 
    Maxalliy tarmoqqa qanday tarmoqlarni ajratish mumkin?
    
18. 
    Shaxar TT tushuntiring?
    
19. 
    ShTT qanday qurilish uslublariga ega?
    

1.4. Adabiyotlar

1. M.X. Nurullaeva, N.A. Zaynutdinova.Kommutatsiya tizimlari. Kasb-hunar kolleji uchun o‘quv qo‘llanma. T.: Talqin, 2007.

2. M.X. Nurullaeva, A.D. Normurodov. Telekommunikatsiya asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: TATU, 2008.
3. M.X. Nurullaeva, A.D. Normurodov. Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlari. O‘quv qo‘llanma. T.: TATU, 2008


1.5. Nazariy qism


Tarmoqlarni qurilish tamoyillari va numeratsiya tizimi
Aloqa tarmoqlari

Aloqa tarmoqlari abonent terminallari orasida axborot uzatish maqsadida yaratilgan. Aloqa tarmoqlari ikki kategoriyaga bo‘linadi: kommutatsiyalanadigan va kommutatsiyalanmaydigan. Agar ikki abonent orasidagi axborot uzatish vaqtida hosil qilinsa, bunday tarmoq kommunikatsiyalanadigan tarmoq deb ataladi. Kommutatsiyalanmaydigan tarmoq faqat ikki yoki bir necha aniq abonentlar orasida axborot uzatish uchun mo‘ljallangan traktga ega.

Aloqa tarmoqlari axborot uzatish traktini hosil qilish uchun ishlatilgan kanallar turi bo‘yicha bo‘linadi. Ular bir-biridan uzatish tezligi bo‘yicha imkoniyatlari qarab farqlanadi.
Aloqa tarmoqlari umumiy foydalanishdagi tarmoqlarga bo‘linadi. Umumiy foydalanishdagi tarmoqlarga umumdavlat tarmog‘i kiradi. Muassasaviy va lokal tarmoqlar ochiq va berk bo‘lishi mumkin, ya’ni umumdavlat tarmoqlarini chiqa oladigan va chiqa olmaydigan.
XX asrgacha abonentlar orasidagi axborot turiga qarab aloqa tarmoqlari telefon, telegraf ma’lumot uzatish, eshittirish, televidenie radio uzatish va boshqa tarmoqlariga bo‘lsa bo‘lardi. Har bir axborot turiga o‘z tarmog‘i yaratilgan.
Telefon aloqa tarmog‘i real vaqtda nutq axborotini uzatishga mo‘ljallangan. XXI asr axborotlashtirish asri hisoblanadi. Fan va texnika, bozor, iqtisodiyoti o‘sishi bilan foydalanuvchilar orasida uzatilayotgan axborot hajmi oshadi. Shuning uchun uzatish turini oshirish va tarmoqni integratsiyalash maqsadida aloqa tarmoqlarini raqamlashtirish boshlanadi.
Shunda telekommunikatsiya degan atama paydo bo‘ldi. Telekommunikatsiya (telekommunications) so‘zi masofada aloqa qilish muhitini (ya’ni axborot bilan almashinuvini) bildiradi va bunday axborot bilan almashinuvini xar xil usulini amalga oshiruvchi texnologiyalar majmuasi tushuniladi. Boshqa so‘z bilan aytganda, diskret axborotlar ma’lumotlar bilan almashinuvi, shu jumladan kompyuter tizimlari orasidan almashinuvi tushiniladi.
Ba’zi bir territoriyada telefon aloqasini ta’minlovchi qurilmalar va inshootlar majmuasi telefon tarmog‘i deb ataladi. Bunday tarmoq tarkibiga kommutatsiya qurilmalari, liniya inshootlari, telefon apparatlari va operator pultlari kiradi. Evolyusiya jarayonida telefon tarmog‘i quvvatli infro tuzilmasi raqamli telekommunikatsiyaning tarkibiy qismi bo‘lib qoldi. Bunda nutq uzatilayotgan ma’lumotlarning bir turi bo‘lib qoldi.
Umum foydalanishdagi telekommunikatsiya tarmog‘i an’anaviy xalqaro, shaharlararo, xududiy, mahalliy bir-biridan farqlanadi. Umum foydalanishdagi telekommunikatsiya tarmoqlariga majburiy talablar: butun mahalliy, milliy, regional tarmoqlar orasida to‘liq bog‘liqlik. Bundan tashqari, xohlagan abonent bilan bog‘lana olish, milliy, regional darajasida ma’lumotlar uzatish imkoniyati, ularni kommutatsiya va himoyasini olish kerak.
Tarmoqlar umumiy texnik va foydalanish qoidalari hamda talablari asosida qurilishi kerak. Asosiy talablar quyidagilardan iborat:
– Tarmoqlarning tuzilishi oddiy va uni qurish hamda undan texnik foydalanish xarakatlari kam bo‘lishi kerak;
– Tarmoqda abonentlar orasidagi aloqa tez va xatosiz amalga oshirilishi kerak;
– Tarmoq mustahkam va ishonchli bo‘lishi kerak. Bunda tarmoqning mustahkamligi uni tashkil etgan elementlarning ichki omil ta’sirida ishdan chiqish extimolligini, ishonchligi esa tashqi muhit ta’sirini ko‘rsatadi;
– Tarmoqda aylanma yo‘llarni hosil qilish imkoniyati bo‘lishi kerak.
– Signallarni kamaytirish me’yori axborotni uzatish zanjiri va uning alohida qismlarida bajarilishi kerak.