Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Kollektor o’zanlarining deformatsiyalanishi. 
 
O’rta Osiyoning ba’zi rayonlarida sholipoyalar suvini yoki qurg
,
oqsevar
ekinzorlarning oqova suvlarini kollektorlarga oqizib qo’yish hollari (ayniqsa tungi
paytlarda) tez – tez uchrab turadi. Sho’ro’zak kollektori (Mirzacho’lning sug
,
orib
kelinadigan zonasi) dagi suvning minerallashish darajasi yoz davrida 3 – 4 g/l dan
oshmay qoladi, bu esa kollektorga ko’plab yer usti suvlari oqizilayotganligining aniq
isbotidir. Yoz davrida kollektorlarga yer usti suvlarining quyilishi natijasida ularni loyqa
bosa boshlaydi, suvi kamaygan davrda qamish bosib ketadi. Qiyaliklarning o’pirilishi,
qulab tushishi, tubining do’ppayib chiqishi aksari hollarda orasida qum qatlamlari

---

bo’lgan uchastkalarda sizot suvlarning sirtga tepishi natijasida yuz beradi. Kollektor
ko’ndalang kesimining buzilishi natijasida u ancha kengayib va sayozlashib qoladi 
(Mirzacho’lning sug
,
orib kelinadigan zonasidagi kollektorlar). Kollektorlarning eni 30 – 
50 % kattalashadi, chuqurligi esa 20 – 30 % kamayadi. 
Zax qochirish kanallari tubi va qiyaliklarining deforma-siyalanishi ularning suv
o’tkazish qobiliyatini kam aytiribgina qolmay, balki sizot suv sathining ko’tarilib
ketishiga sabab bo’luvchi dimlanish hodisasini ham vujudga keltiradi va yerlarning
drenajlashuvini yomonlashtiradi. Har yilgi tozalash va kapital remont qilish vaqtida
kanal o’zanning deformatsiyalari bartaraf qilinadi. 
Kontrol savollar 
1. Zax qochirishdagi suv ketkazish tarmoqlarining vazifasi nimadan iborat? 
2. Zax qochirishdagi ketkazish kanallarini planli joylashtirish va konstruksiyalash
to’grisida so’zlab bering. 
3. Zax qochirishdagi ketkazish tarmoqlariga nisbatan qanday talablar qo’yiladi? 
4. Oqim moduli nima va zax qochirishdagi ketkazish tarmoqlariga hisobiy suv
sarflari qanday aniqlanadi? 
5.Zax qochirishdagi ketkazish kanallarini gidravlik hisoblash va konstruksiyalash
(qiyaliklar, oqish tezliklari, g
,
adir – budirlik koeffitsiyentlari, o’zanning chidamliligi va
deformatsiyalarining) xususiyatlari to’g
,
risida gapirib bering.