Zoopsixologiya

ZOOPSIXOLOGIYA

101-guruh talabasi Bobomurodova.N

Reja:

1. Zoopsixologiya va uning rivojlanish tarixi.

2. Zoopsixologiyaning predmeti va ob’ekti.

3. Zoopsixologik eksperimental tadqiqot usullari.

Zoopsixologiya va uning rivojlanish tarixi.

• ZOOPSIXOLOGIYA hayvonlar psixologiyasi — psixologiyaning hayvonlar psixikasi, uning namoyon bo’lishi hamda ontogenez va filogenezdagi taraqqiyotini o’rganadigan bo’limi. Zoopsixologiya dalillaridan bir qancha fanlar, jumladan, bionika va biokibernetikada foydalaniladi. Zoopsixologiya solishtirma psixologiya va etologiyat yaqin turadi. Zoopsixologiya ekologiya, neyrofiziologiya, sezgi organlari fiziologiyasi va boshqa sohalar bilan uzviy bog’langan. Zoopsixologiya XVII asr oxiri XIX asr boshlarida mustaqil fan sifatida shakllangan.

Zoopsixologiya va uning rivojlanish tarixi.

• Zoopsixologiya tarixida ikki qarama-qarshi yo’nalish bo’lgan. Mexanik yo’nalish bo’yicha hayvonlar avtomat mashinaga o’xshatiladi (R. Dekart, J. Lyob va boshqalar). Antropomorfik yo’nalish bo’yicha inson psixikasi bilan hayvon psixikasi o’rtasidagi farq inkor etiladi (J.L. Byuffon, J.B. Lamark, Ch. Darvin va boshqalar). Zoopsixologiyada evolyutsion yo’nalishning boshlanishi rus olimlari K. F. Rule va V. A. Vagner ishlari bilan bog’liq. Zoopsixologiyaning fan sifatida rivojlanishida I. P. Pavlovnchng oliy nerv faoliyashi to’g’risidagi ta’limoti muhim ahamiyat kasb etadi. Bu ta’limot inson psixikasi hatto eng yuksak tuzilgan hayvon psixikasidan sifat jihatdan keskin farq qilishini ko’rsatadai. Bu farq insonning ijtimoiy hayoti, ishlab chiqarish faoliyati va nutqi bilan bog’liq.

Zoopsixologiyaning predmeti va ob'ekti

• Ob'ekt - xatti-harakat, Amaliy faoliyat hayvonlar.
• Subyekt ularning ruhiy aksi, ya’ni psixikadir.
• Zoopsixologiyaning predmeti: zoopsixologiya - bu hayvonlar darajasidagi psixik aks ettirishning namoyon bo'lishi, qonuniyatlari va evolyutsiyasi, hayvonlarda psixik jarayonlarning onto- va filogenezidagi kelib chiqishi va rivojlanishi hamda inson ongining zaruriy shartlari va tarixdan oldingi davri haqidagi fan.

Zoopsixologiyaning asosiy vazifalari.

• Zoopsixologiyaning muhim vazifasi inson ongining biologik shart-sharoitlari va tarixdan oldingi davrlarini oʻrganishdir. Zoopsixologiya ekologiya, etologiya, neyrofiziologiya, oliy nerv faoliyati va sezgi organlari fiziologiyasi va boshqa fanlar bilan chambarchas bogʻliq. Zoopsixologik tadqiqotlar mavjud katta ahamiyatga ega nafaqat psixologiyaning boshqa sohalari, xususan qiyosiy psixologiya, balki bilim nazariyasi, antropologiya (antropogenezning biologik shart-sharoitlari) va boshqa fanlar uchun, shuningdek, chorvachilik, moʻynachilik, xizmatchi itlar yetishtirish amaliyoti uchun, sirk mashg'ulotlari va boshqalar

Zoopsixologik eksperimental tadqiqotning o'ziga xos usullari juda xilma-xildir, ularning barchasi, hayvon uchun ma'lum vazifalarni belgilashga to'g'ri keladi. Zoopsixologik eksperimental tadqiqotning asosiy usullariga quyidagilar kiradi:

• Labirint usuli;
• Chetlab o’tish usuli;
• Diffirensial ta’lim;
• Namuna olish usuli

Eksperimental hayvonga u tomonidan to'g'ridan-to'g'ri idrok etilmaydigan ma'lum bir "maqsad" ga yo'l topish vazifasi beriladi, bu ko'pincha oziq-ovqat o'ljasidir, lekin u erda boshpana ("uy") yoki boshqa qulay sharoitlar ham bo'lishi mumkin. To'g'ri yo'ldan og'ishda, ba'zi hollarda, hayvonning jazosi qo'llanilishi mumkin. Eng oddiy shaklda labirint T shaklidagi koridor yoki trubkaga o'xshaydi. Bunday holda, bir yo'nalishda burilish paytida, hayvon mukofot oladi, boshqa tomonga burilganda, u mukofotsiz qoladi yoki hatto jazolanadi. Keyinchalik murakkab labirintlar T-shaklidagi (yoki shunga o'xshash) elementlar va o'lik uchlarning turli kombinatsiyalaridan iborat bo'lib, ularga kirish hayvonlarning xatolari sifatida qabul qilinadi. Hayvon tomonidan labirintdan o'tish natijalari, qoida tariqasida, "maqsad" ga erishish tezligi va qilingan xatolar soni bilan belgilanadi.

“Labirint usuli “

“Chetlab o’tish usuli “

Bu usulda hayvon "maqsadga" erishish uchun bir yoki bir nechta to'siqlarni aylanib o'tishi kerak. "Labirint" usulidan farqli o'laroq, bu holda hayvon to'g'ridan-to'g'ri ob'ektni (o'lja) idrok etadi, uning harakatlari tajriba boshida allaqachon yo'naltirilgan. Harakat tezligi va traektoriyasi to'siq atrofida vaqtinchalik yechim izlashda hisobga olinadi va baholanadi.

“Diffirensial ta’lim “

Bu usulda eksperimental hayvonning bir vaqtning o'zida yoki ketma-ket taqdim etilgan ob'ektlarni va ularning xususiyatlarini farqlash qobiliyatini ochib berishga qaratilgan. Hayvon tomonidan taqdim etilgan ob'ektlarning juftliklaridan birini (yoki bir nechtasini) tanlash mukofotlanadi (ijobiy mashg'ulot), boshqa hollarda to'g'ri tanlovni kuchaytirish bilan bir qatorda noto'g'risi ham jazolanadi (ijobiy-salbiy tayyorgarlik). Ob'ektlarning belgilari (masalan, ularning o'lchamlari) o'rtasidagi farqlarni izchil ravishda qisqartirish orqali farqlash (differentsiatsiya) chegaralarini aniqlash mumkin. Shunday qilib, masalan, o'rganilayotgan hayvon turidagi ko'rishning o'ziga xos xususiyatlarini (uning aniqligi, rangni idrok etish, o'lcham va shakllarni idrok etish va boshqalar) tavsiflovchi ma'lumotlarni olish mumkin.

“Namuna olish usuli”

Differensial o`rgatishning faqat yuqori hayvonlarga taalluqli varianti namuna olish usuli. Hayvondan to'g'ridan-to'g'ri eksperimentator tomonidan yoki maxsus apparatda ko'rsatilgan namunaga asoslanib, bir qator ob'ektlar orasidan tanlash so'raladi. To'g'ri tanlov mustahkamlanadi. Bu usul asosan hayvonlarning sezgi sohasini o'rganishda ham qo'llaniladi.

E'tiboringiz uchun rahmat.