|
Dem alıw organı. Shemirshekli balıqlardıń dem alıw xızmetin saǵaǵı atqaradı. Saǵaq apparatı úsh elementten turadı: saǵaq taǵası; saǵaq aralıq diywal hám japıraqshalardan. Shemirshekli saǵaq taǵası saǵaq sańlaqları aralıǵında jutqınshaq diywalına tıǵılıp jaylasqan. Saǵaq aralıq teri diywalı usı saǵaq taǵasına bekitilgen. Shemirshekli balıqlarda 5 jup saǵaq tesikshesi boladı. Hár saǵaq aralıq diywaldıń eki qaptalında (aldıńǵı hám artqı) saǵaq japıraqshaları bar (16 s).
Olar ektodermalıq jol menen kelip shıqqan, al minogada entodermallıq edi. Hár qaptal saǵaq aralıq diywalınıń saǵaq japıraqshaları hár túrli saǵaq tesikshesine qaratılıp ol yarım saǵaq dep ataladı. Nátiyjede hár saǵaq eki yarım saǵaqtan turadı. Joqarǵı til astı saǵaq taǵasında saǵaq japıraqshaları onıń tek artqı qaptalında boladı. Solay etip shemirshekli balıqlarda 4 saǵaq hám bir yarım saǵaq, yamasa 9 yarım saǵaq boladı. Baslanǵısh saǵaq japıraqshaları shashıratqıshtıńda diywalında boladı. Bul shashıratqıshtıń saǵaq rudiment tesigi ekenin kórsetedi.
Shemirshekli balıqlarda dem alıw akti, awızdıń jutıw háreketi procesinde yaǵnıy saǵaqqa hám jutqınshaqqa suw kirip juwıp saǵaq tesigi arqalı sırtqa shıǵıw waqtında boladı. Qannıń kislorod penen toyınıwı hám kómir qıshqıl gazin beriwi saǵaq japıraqshalarınıń kapillyar tamırlarında iske asırıladı.
Qan aylanıs sisteması. Shemirshekli balıqlardıń qan aylanıs sisteması dóńgelek awızlılarǵa uqsas (17 s). Júregi júrek átirapı boslıǵında jaylasıp, deneniń bas boslıǵınan vertikal bóliniw diywal-perekardie menen bóleklengen.
Júregi eki bólmeli: qalıń etli qarınsha, forması prizmaǵa uqsas ústi alǵa qaraǵan júrek aldı, qarınsha astında onıń belgili bóliminde jaylasqan. Qarınshanıń joqarısına arterial konusı qosılıp, onıń bir bólegi bolıp esaplanadı. Onıń diywalı kese jolaq bulshıq etinen turadı. Onnan qursaq aortası ketedi. Egerde júrekti kótersek onnan juqa diywallı qalta sıyaqlı ósimshe sozılıp oǵan deneden vena qanın ákeliwshi qan tamırların kóremiz. Bul venoz sinusı júrek aldına ashıladı.
Qursaq aortasınan 5 jup ákeliwshi saǵaq arteriyaları shıǵıp, saǵaqqa vena qanın alıp keledi. Akulada hár bir yarım saǵaqtan okislengen tasıwshı bir áketiwshi saǵaq arteriyası shıǵadı. Birinshi jup áketiwshi arteriya qandı shashıratıwshıǵa jetkerip uyqı arteriyasın payda etedi. Basqa áketiwshi arteriyalar jup-juptan qosılısıp, óz betinshe aorta túbine quyadı hám bári qosılısıp arqa aortasın payda etedi. Al dóńgelek awızlılarda tek bir aorta túbi bar. Bul shemirshekli balıqlardıń dóńgelek awızlılardan baslı ayırımashılıqlarınıń biri. Arqa aorta omırtqa astı menen deneniń aqırında quyrıq arteriyasına ótedi. Onı akula quyrıq bóliminiń kese kesindisinen anıq kóriwge boladı.
Arqa aortadan akulanıń barlıq ishki organların qan menen támiynlewshi ádewir mayda tamırlar bólinedi. Palwan súyek astı arteriyası kókirek qalashına, ishek arteriyası sharbıǵa bólinip, keyingisi asqazanǵa, bawırǵa, ishekliktiń aldınǵı bólimine taraladı. Aldınǵı sharbı arteriyası qandı ishekliktiń artqı bólimine hám jınıs organlarına jetkerip beredi. Buyrek, jambas, artqı sharbı arteriyaları qan menen buyrekti, qursaq qalashların, dene diywalların h.t.b. táminleydi.
Vena qanı (18 s) kyuver tútigi arqalı vena sinusına quyıwshı qan tamırlar sistemasına jıynaladı. Vena sinusınan qan júrek aldına, keyin qarınshaǵa quyadı.
17-súwret. Akulanıń qan aylanıw sisteması.
1-júrek, 2-qursaq aortası, 3-ákeliwshi saǵaq arteriyaları, 4-áketiwshi saǵaq arteriyaları, 5-aortanıń shep túbiri, 6-shep uyqı arteriyası, 7-arqa aorta, 8-quyrıq venası, 9-shep artqı kardinal venası, 10- shep aldıńǵı kardinal venası, 11-shep kyuverov tútigi, 12-bawırdıń vena dárwazası. 13-bawır venası, 14-shep qaptal venaları, 15-búyrektiń vena dárwazası, 16-palwan súyek astı venası. Venalar qara reńde, arteriyalar shızıqshalanǵan.
Quyrıq venası qursaq boslıǵına kirerde buyrek vena dárwazasın payda etedi. Onnan arı vena qanı jup artqı kardinal venasına jıynaladı hám qursaq quwıslıǵınan arqa tárepi menen alǵa ketip kyuverov tútigine quyıladı. As pisiriw hám talaq organlarınan qan jıynawshı venalar bawır dárwazası venasın payda etedi. Onda eń mayda qan tamırları birigip bawırdıń dárwaza sistemasın payda etedi. Qan bawırdan tiykarǵı jup bawır venası menen vena sinusına túsedi. Jup qalashlardan shıqqan qaptal venaları tiyisli kyuver tútigine qosıladı.
Deneniń bas bólim shetinen vena qanı aldındaǵı jup kardinal vena menen (moyın) artqa qaray aǵıp saǵaq taǵası ústi menen júrek tusında artqı kardinal venaǵa qosılıp, joqarıda aytqan kyuver tútigin payda etedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
