Zokirjon saidboboyev

Yeming choragi та ’muradir. Ma ’muranig‘arb
va sharq tomonidan Muhit okeani, yem ing obod qismini
dengizlarning narigi tomonidan Muhit okeani
(Atlantika va Tinch 
okeani) 
o ‘rab turibdi. Bu Muhit okeani, yeming obod qismini
dengizlarning narigi tomonida bo‘lish mumkin b o ‘lgan quruqlik
yoki odam yashaydigan orollardan ikkala yoqdan
(g‘arb va 
sharqdan). 
ajratib turadi“,
— deb yozadi.
Qadimgi yunon olimlarining asarlarida, jumladan mashhur 
geograf Eratosfenning kitobida dunyo 7 qismga bo‘lingan va har 
biri ,,klimat“ deb atalgan. Yunon olimlarining kitoblari arab tiliga 
taijima qilinganda ,,klimat“ so‘zi o‘miga ,,iqlim“ so‘zi ishlatilgan.
Shuni unutmaslik kerakki, dunyoning 7 qismga bo‘linishi 
qadimgi yunon fanining xizmati emas, bu 0 ‘rta Osiyo va 
Xurosondan chiqqan tushunchadir. Buning qisqacha tarixr 
Beruniyning ,,at-Tafhim“, „Qonuni Mas’udiy“ va ,,Geodeziya“ 
kitoblarida bayon etilgan. Aniqrog‘i, Sharq geografiyasida dunyoning 
tabiati turlicha bo‘lgan qismlari ,,iqlim“ so‘zi bilan atalgan.
Beruniyning olamning geosentrik va geliosentrik nazariyalarini 
bir qatorga qo‘yishi o‘sha davrda arab olimlari o‘rtasida hukm 
surgan Ptolemey sistemasiga nisbatan olg‘a tashlangan kattakon 
qadam bo‘ldi.
Al-Balxiy. 0 ‘rta asrlar 0 ‘rta Osiyo kartografiyasiga doir nodir 
yodgorliklardan biri balxlik geograf olim Abu Zayd Ahmad ibn
67

---

Saxl al-Balxiyning (850 yilda tavallud topgan) „Islom atlasi“ 
hisoblanadi. Sharqshunoslarning taxniinlariga ko‘ra, „Islom atlasi“ 
somoniylar davlatining alohida viloyatlarining chizma tasvirlaridan 
tashkil topgan. Faqatgina X asrga kelib al-Istahriy va ibn Havqal 
tomonidan biroz zamonaviylashtirilgan.