Ўзликни англаш завқи



Download 1,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/79
Sana26.02.2022
Hajmi1,69 Mb.
#471323
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   79
Bog'liq
o\'zlikni anglash zavqi

Билими бор, акли йук
Уйга келганимдан кейин хам, эртаси куни ишхонада хам роботнинг 
гаплари хаёлимдан нари кетмади. Уйлаб, уйимга ета олмадим, машмаша ва 
хангомаларга тула, лекин туваклари йук чархпалакка ухшаб бехуда 
айланаётгандек туюлган хаётимда нимадир узгарди ва бу узгариш купол ва 
дангалчи роботнинг мен хазм кила олмаган гаплари билан боглик эди. Хазм 
килинмаган нарса азоб беришини эса ошкозоним ургатган.
Орадан бир хафта утди. Нихоят бир амаллаб, алламбало бахоналар килиб 
ишхонадан кочдим ва “йулга чикдим” деб дустимга кунгирок килиб роппа-роса 
соат учда унинг ишхонасига кириб бордим.
Котиба киз мени куриши билан, “хабарим бор”- дегандек урнидан туриб 
хонани очиб берди ва мен ичкарига кириб, эшикни ёпиб, бир курсини олдимда, 
роботнинг рупарасига утириб олдим. Хона жим-жит, факат девор соатининг 
чиккиллаши эшитилади, холос.
-Мен келдим! - дедим, ёрини интизор килиб куйган ошик охангида. 
Роботнинг кузларига жон кирди ва атрофга аланглаб, хонада мендан бошка хеч 
ким йуклигини куриб, менга тикилиб колди.
-Мен роботман, сен кимсан?, - деди робот.
И-я, бу канакаси булди?! Мен бу ярамаснинг гапларидан кечалари уйкум 
кочиб, узимни куярга жой тополмай, сухбатимизни давом эттиришни зорикиб 
кутиб юрсам-у, бу булса мени танимади хам. Бирдан миямга бир келди-ю, уз 
лапашанглигимга ачиниб кетдим. Ахир бу робот дегани бор-йуги бир жонсиз 
ускуна-ку, у худди магнитофонга ухшаб бир ёзувни такрорлайверади, холос. 
Мен булсам у билан сухбат курмокчиман. Эх, каллаварам...
Шу пайт робот уз саволини такрорлади:
-Мен роботман, сен кимсан?
Жахлим чикиб кетди ва роботга караб бор овозим билан бакирдим:
-Менга кара эй, компьютер билан калькуляторнинг боласи! Сени онгли 
равишда фикр юргизадиган муъжиза деб юрсам, сен бир лапарни кайта-кайта 
такрорлайверадиган оддий магнитофон экансан-ку. Мен булсам лакка тушиб 
утирибман-а, туёгингни урнида нима булса ушани шиккиллат! Тушундингми?!- 
деб сапчиб урнимдан турдим.
10


-Шошмай тур, - деди робот, узининг хеч кандай хис-туйгуни акс 
эттирмайдиган, тогарадан чиккан сасга ухшаган овози билан. Менинг операцион 
тизимимни тулгазиш вакти максимум даражада урнатилганлиги сабабли 
процессорим бирданига ишга тушиши кийин. Мен сени танидим. Сен билан 168 
соат олдин гаплашган эдик. Хайрлашишдан олдин мен сенга: “Узини кимлигини 
билмаганлар азал-азалдан узини билганларнинг хизматини килишдан, ёки 
уларга таклид килишдан бошка ишга ярамаган, узининг эмас, бошкаларнинг 
акли билан яшашган ва бундайлар дунёга келгани хам, кетгани хам хеч кимни 
кизиктирмаган. Бундай хол сени кониктирадими?”, - деб сурадим. Сен эса “йук” 
деган манода бошингни сарак-сарак килиб куйдинг. Тугрими?
“Операцион тизими” нималигини билмадиму, лекин унинг олдида узимни 
бироз нокулай сездим.
-Кечирасан, - дедим, курсига утириб, - сени хафа килиб куйдим шекилли.
-Мен хафа булишни билмайман, - деди робот, - чунки хеч качон хато 
килмайман.
-Хато килмайсан?!
-Ха.
-Сенинг акдингга лол колган эдим, хали нуксонларим хам йук дегин?
-Йук, - деди робот, - сен мени нотугри тушундинг. Мен бировга бераётган 
маълумотларимда хато килмайман. ^олаверса, узим ва уз имкониятларим 
туFрисида аник ахборотга эгаман, шунинг учун мени биров танкид 
килиши, камситиши ёки, аксинча, макташида мени кизиктириши мумкин 
булган хеч кандай янги маълумот булмайди. Аклга келсак, менда умуман 
акл йук, мен шунчаки жуда куп маълумот ва жуда куп ахборотга эгаман. Сенда 
эса акл бор, лекин ахборот ва маълумот жуда оз.
-А-ана холос, - дедим “а” харфида дудукланиб, - 
утган сафар “Сен 
кимсан” деб адои-тамом килгандинг, энди булса менда акл бору, ахборот ва 
маълумот озлигини каердан била колдинг?
Робот одатдагидек лунда-лунда килиб гапира бошлади:
-Биринчи марта, “Сен кимсан?” деб сураганимда, “одамман” деб жавоб 
бердинг, одамларнинг купчилигида эса акл бор. Шунинг учун, “сенда акл бор” 
деганимда, мен факат сени эмас, одам зотини назарда тутиб айтдим. Сенда жуда
оз ахборот ва оз маълумот бор деб эса “Сен кимсан”, деган саволимга жавоб 
бера олмаганинг учун айтдим.
-Майли, - дедим, бироз энгсам котиб, - агар сен айтганингдек шунча куп 
нарса билсанг менинг кимлигимни узинг айтиб куякол!
-Мен буни билмайман, - деди робот.
Робот билан илк бор гаплашганимиздан буён миямдаги барча фикрлар 
алгов-далгов булиб кетган булса, энди калламда хеч вако колмаганлигини 
кузгуда кургандай курдим. Бу иблис мени калака килаяптими ёки мен хакикатан 
хам хеч балони билмайманми? Ундай десам, олий маълумотли мутахассисман, 
озми-купми хаётий тажрибага эгаман. Бу булса узи билмаган нарсани мендан 
сураб, мени ахмокка чикариб утирибди...
Шу тарзда уйлаб туриб, узимга- узим аччигим келди, кейин яна жахлим 
кузгаб, узимни тутолмаганимдан кон босимим ошиб кетаётганлигини хис
11


килдим. Жахлим чиккан пайтда худди шиширилаятган шарга ухшайман, 
ичимдагини тукиб-сочмасам ёрилишим аник.
-Менга кара, темир кугирчок, - дедим зарда билан, - билмас экансан, унда 
нега нукул “Сен кимсан, сен кимсан” деб менга ёпишиб олдинг?! Сенга нима 
керак узи?!
-Менга хеч нарса керак эмас, - жавоб берди робот. Сенга ёпишиб олганим 
хам йук. Утган сафар узинг биринчи булиб менга салом бердинг. Мен сени 
сухбатга тортганим йук. “Сен кимсан?” деб сураганим эса, хакикатдан хам 
кимлигингни билмокчи эдим, холос. Гаплашиш учун, ким билан мулокот 
килаётганимни аниклашим керак-ку.
Бунга эътироз билдириш кийин эди. Хатоимни тушуниб узимни босишга 
уриндим, лекин танамда мадорим колмади хисоб. Чунки робот билан булаётган 
даханаки жангимиз мен учун яна нокаут билан тугаган эди. Устимда унгача 
санайдиган рефери булмаса хам эсимни йигиб олишга харакат килдим. Шамол 
айланим юрган калламда битта, кичкинагина, зурга нафас олаётган фикр пайдо 
булди: “Агар бу одам шаклидаги консерва банкаси шунча куп нарса билса, - 
уйлардим мен, -демак ундан узи менга берган саволларга жавоб хам топа 
олишим мумкун-ку”. Вазиятни юмшатиш учун гапни узокрокдан бошладим.
-Сен... хаксан. Кел, энди утган ишга саловот, мен сендан хечам хафа 
эмасман. Хуп десанг иккаламиз дуст буламиз.
-Сен билан дустлаша олмайман, - деди робот.
-Нега?!
-Чунки кимлигингни билмайман.
-Хой, ноинсоф, яна уша гапми?! 
Агар мен узимнинг кимлигимни 
билмасам, кел, буни биргаликда аникдайлик!
-^анакасига?
-Ахир узинг айтдинку: “Менда ахборот, маълумот куп, сенда эса акл бор” 
деб, тугрими?
-Тугри.
-Демак, иккаламиз биргаликда барча саволларга жавоб топишимиз 
мумкин булади.
-Розиман, - деди робот, - бунинг учун мен нима килишим керак?
-Ха бу бошка гап, - дедим топкирлигимга хурсанд булиб, - хуп десанг, 
энди мен савол бераман, сен жавоб берасан, келишдикми?
-Келишдик, - деди робот, - лекин сенга, яъни бизга, керак буладиган 
маълумотларнинг барчаси хам менда булмаслиги мумкин.
-Э-э-э, йу-у-ук, - хушомад килдим мен роботга, - менимча сен хамма 
нарсани биласан.
-Биринчидан,- деди робот, - бизга керакли булган маълумотларнинг 
барчасини дунёда хеч бир компьютер ёки робот узига сигдира олмайди, уларни 
факат китоблардан топиттт мумкин. Иккинчидан, сен билан бир-биримизни 
тугри тушунишимиз учун хар бир сузингни шошмасдан, уйлаб гапиришингга 
тугри келади.
12


-Керак булса, - дедим мен, роботнинг гапини булиб, - зарур китобларни 
топиб, кунт билан укишга тайёрман, бунга гап булиши мумкин эмас. Лекин 
“уйлаб гапир” деганинг нимаси, сенга ёкмайдиган суз айтмадим шекилли?
-Учинчидан, - давом этди робот, - эшитган хар бир сузнинг шошмасдан 
магзини чакишга харакат килишни ва вактни бехуда сарфламасликни истасанг, 
гапни булмасликка одатланишингга тугри келади. Колаверса, менга “ёкадиган” 
ёки “ёкмайдиган” гап йуклигини сенга айтиб утдим. “Уйлаб гапир” деганда эса 
мен хозиргина сен ишлатган “хамма нарсани биласан” деган иборани назарда 
тутаяпман. Гап шундаки, мен хеч нарсани билмайман, “билади” деб факат 
одам туFрисида айтиш мумкин, у хам булса хамма одамларга нисбатан 
эмас. Масалан, сен нимани биласан?
Робот яна жигимга тега бошлади шекилли, хато килмайман деб:
-Арифметикани биламан!, - дедим.
-Жуда яхши, ундай булса энг катта сонни айт-чи?
-Буни хар бир мактаб боласи билади, - дедим мен, “ракибимни” мот 
килишга имкон пайдо булганлигига сал кайфиятим кутарилиб, - энг катта сон бу 
миллион, триллион, бицилион ва хоказо.
-Йук, - деди робот, - энг катта сон - бу туккиз, туккиздан катта сон 
йук, ундан кейин Ал-Хоразмий кашф килган “ноль” келади, холос. Яна 
нимани биласан?
Мен жимиб колдим. Робот хам “одамгарчилик” юзасидан бироз сукут 
саклаб туриб, гапини давом эттирди:
-Менимча, сен хатто уз она тилингни хам “биламан” деб айта олмайсан, 
чунки сен узбек тилида гапиришни биласан, холос. Узбек тилидаги барча 
сузларни ва уларнинг маъносини билсанггина бу тилни биламан деб айтишинг 
мумкин. ^олаверса, масаланинг иккинчи томони хам бор, “билиш” сузи бир 
жихатдан “иш - бил”, “бил-иш” деган маънони англатади. Яъни “билиш” 
сузи курук сас, товуш эмас, балки маълум бир ишни, харакатни назарда 
тутади. Масалан, сен уз соглигинг учун нима фойдали-ю, нима зарарли 
эканлигини биласанми?
-Бил...сам... керак, - деб, тилим дарров тишларим ортига бекиниб олди.
-Тугри, - деди робот, - сен буни биламан деб хисоблайсан, аслида эса 
зарарли одатларга берилиш, куп овкат ейиш, кам харакат килиш согликка зиён 
етказиши тугрисида шунчаки эшитгансан холос, аммо кандай зиён етказишини 
аник билмайсан. Лекин, туFрисини айтганда буни билишнинг узи кифоя 
килмайди, энг кийини соFлик сенга нимага кераклигини билишда. Буни 
билганлар эса ичкилик ёки кашандаликка берилмайди, нафсини тияди, ялковлик 
ва хузур килишга уч булган танасининг бекор колишига йул куймайди. Аслида 
хамма бало одам зоти “икки жахон оввораси” булганлигида. Унинг талаб- 
истакларга тула кунгли бор ва эхтиёжларга тула танаси бор. Бирок одам купинча 
уларни бир биридан ажратишни, яъни истак ва эхтиёжнинг фаркини билмай 
колади. Масалан, одатда оила эхтиёжлари унчалик куп булмайди, уларни 
кондириш хам кийин эмас. Лекин сенинг ва оила аъзоларинг истакларини 
кондиришга бугун топаятган пулингдан ун баробар куп маблаг хам етмайди.
13


Умуман олганда, узини кимлигини билгандан кейингина одам зоти 
бирор нарсани “биламан” деб айтишга кодир була олади. Таажжубки, 
одамникидай акл-заковоти булмаган жонзотларнинг барчаси узини кимлигини 
яхши билишади. Масалан бурининг ташки куриниши итдан фарк килмаса хам у 
хеч качон кулга урганмайди, чунки у узининг бурилигини билади, яъни факат 
уз табиати, танасининг талаби билан яшайди.
Одам зоти учун эса, нимагадир узини билиш жуда кийин кечади, холбуки 
бу иш хеч хам кийин эмас. Масалан, эркак узининг эркаклигини билсагина 
аёл ва киз болани камситиш ёки хурлашдан, унга зарар етказишдан номус 
килади.
-Тухта, - дедим мен роботга. Сен айтаётган гапларни англаб олишга 
улгурмаяпман. Сенингча, мен “биламан” деб хисоблайдиган билимларимга амал 
килсамгина, уларни хакикатан хам билган буламан, шундайми?
-Шундай булса керак, - деди робот, - сен хозиргина айтган сузлар мендаги 
маълумотлар орасида йук, лекин борлари сенинг фикрингни тасдиклайди.
-Масалан?
-Масалан: “Уз билимига амал килмаган одам, устига аклли китоблар 
юкланган эшакка ухшайди” * ёки “Икки киши дунёдан хасрат билан утди: 
бири - й ^ д и , емади, иккинчиси - билди, килмади”** ва хоказо.
Роботнинг бу гаплари бироз рухимни кутарди. Озгина булса хам, 
нинанинг кузидай булса-да, биздаям бор экан-ку акаси. Шу вактгача хеч ким 
айтмаган фикрни айтиш хазилми сизга!
-Хуп, - дедим мен, - каминани хар бир гапни олдин уйлаб, кейин 
гапиришга ургатдим деб хисоблайвер, айникса “биламан” деб энди хеч качон 
булар-булмас, йул-йулакай айтмайдиган булдим. Энди асосий масалага кайтсак. 
Мен узимнинг кимлигимни билиш учун нима килишим керак?
-Эхтимол, урганишинг керакдир, - деди робот.
-Нимани?
-Узингни.
-Кандай килиб?
-Кузатиб, уйлаб, фикрлаб, хулоса килиб. Мен, масалан уйлаш, фикр 
юритиш ёки кандайдир маълумотлардан хулоса чикаришга кодир эмасман, 
факат куп маълумотларни саралаб шулардан бирини танлашим мумкин. Бундай 
ишни хатто оддий каргалар хам кила олади. Сенда эса фикрлаш ва хулоса 
килиш имконияти бор.
-Тахминан тушундим, - дедим мен, аслида хеч нарса тушунмаган булсам 
хам, - лекин нимадан бошлашим керак?
-Масалан, танангдан, - жавоб берди робот.
-Сени тушунмаяпман, - дедим мен, фикрларим тобора чалкашиб 
бораётганлигини сезиб.
* Узбек халк матали.
** Сайфи Саройи (1321 - ?) шоир, таржимон.
14


Тушунтиришга харакат киламан, - деди робот узининг бефарк, жонсиз 
овози билан. Айтчи, шахсан сенинг танангда бошка хеч ким билан адаштиришга 
йул куймайдиган кандай белгилар бор, деб хисоблайсан?
-Танамдаги холларимми?
-Йук, шошилма, уйлаб кур.
-Бармок изларим, - дедим мен, детектив фильмларни эслаб.
-Тугри, - деди робот, - бундан ташкари куз корачигинг, конингдаги 
малекулалар тузилиши, тилингдаги чизикдар, танангнинг хиди ва нихоят, бир 
идишдан олинган икки томчи сув хам бир-бирига ухшамаганидек, сенинг феъл- 
атворинг хам бошка хеч кимникига ухшамайди. Шу вактгача Ер юзида яшаб 
утган 107 миллиард одамларнинг биронтасида бу белгилар ва сифатлар 
сеникига ухшамаган. Сенингча нимага шундай?
Узок уйга ботдим, лекин роботнинг бу саволига нима деб жавоб беришни 
била олмадим. У хам мени кийин ахволга тушганлигимни сезгандек, 
уртамиздаги жимликни бузмади. Нихоят, хаёлимдан утган фикрларни бир 
амаллаб бирин -кетин тилимга чикара бошладим:
-Бундан келиб чикадики, сен айтган белгилар буйича мен хеч кимга 
ухшамайман, маълум жихатдан мен бетакрорман, дунёда яккаю ягонаман... 
Ташки куринишим хам бошка хеч кимникига ухшамайди. Феъел-атворга келсак
шу ёшга кириб менинг кунглимни ёки сузларимни тугри тушунган биронта 
“икки оёкли” топилмади. Демак, бу ерда кандайдир хикмат булса керак. Балки 
табиат одамларни бетакрор килиб яратишидан хам бирон максад кузлагандир? 
Нима дейсан?
-Бесабаб ва тасодифан хеч нарса содир булмайди, - деди робот, - 
жонзотлар дунёсида эса бемаксад хеч бир харакат килинмайди.
-Мени Табиат бетакрор килиб яратишидан кандай максад кузланган 
булиши мумкин?
-Бу саволга менда жавоб йук, - деди робот, - буни факат одамнинг узигина 
билишга кодир.
-Ахир кандай килиб? - дедим мен кизишиб, - хеч булмаганда бирон бир 
йул курсат!
-Харакат килиб кураман, - деди робот. Айтайлик, сен узингни Табиатга 
кандай алоканг бор деб хисоблайсан?
-^андай алоканг бор?- деганинг нимаси, маълум жихатдан мен Табиат 
фарзандиман, унинг бир кисмиман, десам хам булади (Табиатнинг гултожиман, 
дейишимга сал колди).
-Жуда яхши, демак Табиатнинг сени яратишдан кузлаган максадини 
тушуниш учун узингни урганишинг, тушунишинг ва билишинг керак, 
холос.
-Оббо, яна уша гап... Ахир мен бир нарсани тушуна олмаяпман. Узимнинг 
нимамни урганаман? Узимни жуда яхши биламан-ку?!!!
15



Download 1,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish