Áziz oqıwshılar! Sizler informatika páni, informaciya hám infor

Informaciyanı qayta islew hám jetkerip beriw
Informaciyalardı 
qayta islew
degende bir informaciya obyekti 
ústinde qanday da bir zárúr ámellerdi orınlap, basqa informaciya 
obyektin payda etiw túsiniledi. Informaciyalardı qayta islew eki túrge 
bólinedi:
1) mazmunın ózgertiw, yaǵnıy jańa informaciya alıw maqsetinde 
informaciyanı qayta islew;
2) informaciyanıń mazmunın ózgertpegen halda informaciyanı 
onıń kórinisin ózgertiw maqsetinde qayta islew.
Kitap oqıǵanda, televizor kórgende yamasa sáwbetleskende, 
biz bárqulla informaciya qabıl etemiz hám onı ózimizge 
kerekli kóriniste otkeriw maqsetinde qayta isleymiz.
Insan ushın informaciyanı toplawda onıń barlıq seziw aǵzaları 
qatnassa, alıs aralıqtaǵı informaciyalardı toplaw ushın bul jeterli 
emes, bunıń ushın arnawlı texnikalıq qurallar talap etiledi. 
Sonıń ushın da ázelden informaciyalar ústinde orınlanatuǵın 
tiykargı ámeller — 
tóplaw, qayta islew hám jetkerip beriw
ámellerin 
orınlaw ushın adamlardıń hár qıylı qurallarǵa bolǵan talabı ósip 
barǵan hám usıǵan baylanıslı hár qıylı qurılmalar jaratılıp, turmısqa 
engizile baslaǵan.
Informaciyanı qayta islew quralları — bul insan tárepinen 
islep shıǵarılǵan hár qıylı qurılmalar bolıp tabıladı. Olardıń 
ishinde informaciyanı qayta islewdiń eń tiykarǵı hám nátiy-
jelisi kompyuter bolıp esaplanadı.
Insan kóshede baratırıp svetafor, háreketleniwshi transport qural-
ları, jol jaǵdayı haqqındaǵı informaciyalardı alıp, júdá tez qayta isley-
di hám sol tiykarında qarar qabıl ete aladı. Kóshedegi proceslerdi 
Informaciya tasıwshı ayırım qurallar
I bap. Informaciya

---

13
2-sabaq. Informaciyalar ústinde orınlanatu®ın ámeller
bilmesten, jaǵdaydı tolıq talqılay almaydı, demek durıs qarar qabıl 
ete almaydı.
Bul jaǵday tábiyat hám jámiyetimizdegi basqarılatuǵın barlıq 
procesler ushın da orınlı. Olardaǵı informaciyalı procesti bilmesten 
turıp, islew tártibin analizley almaymız hám anıq nátiyjege kele 
almaymız. Qanday da bir qarar qabıl etiwde tiykarǵı derek bolıp 
informaciya esaplanatuǵını sıyaqlı, basqarıw da hár qıylı usıllarda 
berilip atırǵan hár qıylı signallar — informaciyalar arqalı ámelge 
asırıladı.
Mısalı, joqarı ónim alıw ushın hawa rayınıń keliwine qarap 
qashan jerdi shúdigarlaw, qashan suwǵarıw zárúrligin anıq biliw 
maqsetinde diyqanlar óz tájiriybelerinen kelip shıqqan informaciyalarǵa 
tiykarlanıp jumıs alıp baradı. Usıǵan baylanıslı, hár qıylı texnika hám 
usılların qollanıw boyınsha ilajlar belgilenedi. Bunnan diyqanlardıń 
baspasóz, radio hám televideniye arqalı daǵaza etiletuǵın hawa rayı 
maǵlıwmatlarına úlken itibardı qaratıwları biykar emes eken.
Keltirilgen mısallar informaciyalardı toplaw hám olardı qayta islew 
sıyaqlı proceslerdi óz ishine alǵanlıǵın kóriw múmkin.
Tómendegi súwrette jer júzindegi hár qıylı orınlardaǵı hawa 
rayınıń maǵlıwmatın toplaw hám jetkerip beriw procesi kórsetilgen:
Dáslepki sabaqlar hám joqarıdaǵı súwretke tiykarlanıp, hárqanday 
informaciyanı jetkerip beriw procesin tómendegi sızılma arqalı 
kórsetiw múmkin:

---

14
Bul procestegi informaciya dereklerine mısal sıpatında barlıqtı, 
qabıl etiw quralına bolsa insandı alıw múmkin. Informaciya deregi 
bolıp, barlıqtaǵı hawa rayınıń temperaturası bolsa, baylanıs quralı 
sıpatında denemizdegi seziw receptorları hám nerv kanalları xızmet 
etedi hám nátiyjede, informaciyanı qabıl etiw quralı bolsa insan 
sanası quraydı. Hawa rayınıń temperaturası insanǵa