Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

“
(Ҳаж қилиш учун йўлга тушишдан олдин зарур озуқа билан)
 таъминланиб олинг! Албатта, энг 
яхши озуқа 
(яъни, ўзингиз билан бирга бўлиши лозим энг яхши нарса)
 тақводир. Мендан қўрқинг, эй 
ақл эгалари!”
(“Бақара” сураси, 197-оят).
Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, яманликлар ҳаж қилишга ўзлари 
билан зарур озуқа олмай келишарди, “Биз (Аллоҳга) таваккул қиламиз”, дейишарди. Маккага етиб 
келганларидан кейин одамлардан нарса сўрашарди, тиланчилик қилишарди. Шунда Аллоҳ таоло “(Ҳаж 
қилиш учун йўлга тушишдан олдин зарур озуқа билан) таъминланиб олинг! Албатта, энг яхши озуқа 
тақводир” оятини нозил қилган” (Бухорий, Абу Довуд, Ибн Ҳиббон ривояти). 
Ибн Абу Ҳотим – Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан – келтирган бошқа ривоятда: “Биз Аллоҳнинг 
уйини ҳаж қиламиз-у, У Зот бизни оч қўярмиди?!” жумласи зиёда қилинган
60
. 
Ҳаж қилишга кетаётган одам биринчи навбатда Аллоҳга таваккул қилади, У Зотдан мадад сўрайди, 
“Сафаримни бехатар қил, Ўз паноҳингда асра!” деб дуо қилади. Шу билан бирга моддий эҳтиёжларини 
қондириш учун керакли нарсалар ҳам олади. Токи сафарда одамларга ялиниб юрмасин. Чунки узоқ йўл 
юрганда одам нимагадир эҳтиёж сезади. Ўша нарсаларни қондириш учун пул, озиқ-овқат, анжомлар 
керак бўлади. 
Оят давомида дунёда сафарга чиқишдан олдин зарур нарсаларни олишдан кўра охират сафари 
олдидан тақво билан зийнатланиш муҳимлигига ишора қилинмоқда. 
Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи 
ва салламдан: “Туямни боғлаб таваккул қилайми ёки қўйиб юбориб таваккул қилайми?” деб сўраганида у 
зот: “Аввал уни боғла. Кейин таваккул қил”, деб айтганлар (Термизий, Ибн Ҳиббон, Ҳоким ривояти. 
Ривоят санади ҳасан). 
Муовия ибн Қурра айтади: “Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу бир қавм олдидан ўтатуриб: “Сизлар 
кимсиз?” деб сўради. Улар: “Таваккул қилгувчилармиз”, дейишди. Шунда (Умар ибн Хаттоб): “Сизлар 
таъаккул қилувчисизлар (яъни, тайёр нарсани еб ётадиган текинхўрсизлар). Зеро, (Аллоҳга) таваккул 
қилган киши аввал ерга уруғ сепади. Кейин Раббига таваккул қилади”, деди” (Ҳаким Термизий 
“Наводирул усул”да ривоят қилган). 
Хуллас, мўмин киши ризқ талабида, тирикчилик йўлида бор имкониятини ишга солади, Ёлғиз 
Аллоҳга таваккул қилади. Аммо, у фақат ҳаракат қилгани учун ризқлантирилмайди, касбига суяниб 
қолмайди. Зеро, ризқ Ёлғиз Аллоҳ таоло тарафидан берилади.