Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

ҳалол очиқ-ойдин
, унинг жоизлигида 
шубҳа йўқ. Буларга нон, мевалар, ёғ, асал, гўшти истеъмол қилинадиган ҳайвон сути ва тухуми, бундан 
бошқа таомлар киради. Шунингдек, гапириш, назар солиш, юриш ва шу каби ишлар ҳам ҳалол. 
Буларнинг ҳалоллиги аниқ. Унда бирон шубҳа йўқ. 
Аниқ ҳаром
нарсаларга хамр (маст қилувчи 
ичимликлар), тўнғиз гўшти, ўлимтик, сийдик, оққан қон, шунингдек, зино, ёлғон, ғийбат, бўҳтон, 
номаҳрамларга ҳирс билан қараш ва шу кабилар киради. 
Шубҳали нарсаларнинг
ҳалол ёки ҳаромлиги 
аниқ эмас. Шунинг учун уларнинг ҳукмини кўпчилик билмайди. Аммо уламолар насс (яъни, Қуръон ва 
ҳадис), қиёс, истисҳоб ва шу каби йўллар билан шубҳали нарсалар ҳукмини билиб олишади. Агар бирон 
нарсанинг ҳалол ёки ҳаромлигида шубҳаланилса, у ҳақида Қуръон, Суннат, ижмоъда бирон нарса 
дейилмаган бўлса, мужтаҳид ижтиҳод қилади. Ҳалол ёки ҳаромлиги номаълум нарсаларни тарк қилиш 
тақводир. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Ким шубҳали нарсаларни тарк қилса, 
динини, обрўйини сақлаб қолади”, деган ҳадисларига мувофиқдир
47
”. 
47
Манба: “Шарҳун нававий ала саҳиҳи муслим”. 

---

141 
Ҳадисда ҳаром билан ҳалол ўртасидаги тўсиқ подшоҳнинг чегарасига ўхшатилмоқда. Ҳар бир 
ҳукмдорнинг одамлар киришига тўсқинлик қиладиган чегараси бўлади. Агар бирон киши ундан ўтиб 
кетса, жазоланади. Худди шунингдек, ҳукмдорлар ҳукмдори, оламлар Парвардигори Аллоҳнинг Ўз 
чегаралари, ўтиш мумкин бўлмаган ҳудудлари бор. Бу ҳаром нарсалар ва ишлардир. Ким бу чегара 
яқинига келса, ундан ўтиб кетиш хавфи туғилади. 
“Огоҳ бўлинглар, танада бир парча гўшт бор. Агар у тузалса, бутун тана тузалади. Агар бузилса, 
бутун тана бузилади. Огоҳ бўлинглар, у қалбдир”. 
Банда салоҳияти, яхши ёки ёмонлиги қалбига боғлиқ. Зеро, қалб тананинг амиридир. Бошлиқ яхши 
бўлса, раият ҳам тузук бўлади. Агар бошлиқ бузилса, раиятдан салоҳият кетади. 
Бу ерда қалбни поклаш муҳимлигига урғу берилмоқда. Руҳий тарбия соҳасида ҳам энг зарур иш 
қалбни тозалашдир. Бу комилликнинг илк босқичидир. Қалб покланса, банда ўзида юксак ахлоқни, 
мақталган сифатларни жамлай олади. Нопок қалб доим зарар келтиради. Шунинг учун динимизда қалб 
поклигига, руҳий тарбияга алоҳида тарғиб қилинади. 
Ҳадисда “қалб”нинг “бир парча гўшт” дейилишига сабаб, қалб қолган тана аъзоларига нисбатан 
кичик, нари борса, одамнинг муштидек келади. Муштдек келадиган мана шу аъзо инсон салоҳиятини 
белгилайди. Шу митти аъзони тўғрилай олган инсоннинг бошқа аъзолари ҳам тўғри, соғлом бўлади. Зеро, 
тана, бутун бошли инсон аъзолари қалбга бўйсунади. Ҳалол ризқ топиш, ҳаромдан ҳазар қилишда ҳам 
қалб поклиги ўта муҳим. Агар қалб тоза бўлса, ҳалолга рағбат, ҳаромдан ҳазар қилади.