Зиёвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

“Эй инсонлар, Парвардигорингиздан қўрқинг! Зеро, 
(қиёмат)
соати 
(олдидаги)
зилзила улуғ-
даҳшатли нарсадир. Уни кўрадиган кунингизда эмизаётган 
(оналар)
эмизиб турган 
(боласини)
 
унутади, барча ҳомиладор 
(аёллар)
ўз ҳомиласини ташлаб юборади. Одамларни маст-аласт ҳолда 
кўрасиз. Ҳолбуки, улар маст эмаслар, лекин Аллоҳнинг азоби қаттиқдир”
(“Ҳаж” сураси, 1-2-
оятлар).
Яъни, эй инсонлар! Раббингиз Аллоҳ таолога тақво қилинг: У Зот буюрган амалларни бажаринг, 
қайтарганларидан қайтинг. Агар Аллоҳдан қўрқмасангиз, билиб қўйинг, қиёмат бошланганидан дарак 
берувчи зилзила жуда кучлидир. Қиёмат қоим бўлганида зилзила даҳшатидан ҳар бир эмизувчи аёл 
боласини ёдидан чиқариб қўяди, қаттиқ қўрққанидан ҳомиладор аёллар қорнидаги боласини ташлаб 
юборади. Одамлар худди маст кишига ўхшаб гандираклаб юришади. Ваҳоланки, улар маст бўлишмайди, 
қўрқув кучлилигидан шундай аҳволга тушишади. 
Аллоҳ таоло шундай деган: 
"--------------------------- Арабий матн --------------------------" 
“Қачон кар қилувчи 
(овоз)
келса, ўша кунда киши ўз оға-инисидан, онасидан, отасидан, 
хотинидан, ўғилларидан қочади. 
(Чунки)
 ўша кунда ҳар бир кишининг етарли иши 
(яъни, ташвиши)
 
бўлади” 
(“Абаса” сураси, 33-37-оятлар). 
Инсон ҳаёти фақат онадан туғилиш, неъматлардан баҳраманд бўлиш, ўлгандан кейин қабрга 
кўмилишдангина иборат эмас. Ҳали қиёмат бор, ҳисоб-китоб бор. 
Яъни, вақти-соати етиб, қулоқларни кар қилувчи кучли овоз эшитилганида – қиёмат қоим 
бўлганида киши ўзининг яқинларидан ҳам қочади... 
Ўша куни киши энг яқин дўст-биродаридан, меҳрибон ота-онасидан, суюкли ёридан, жигаргўшаси 
бўлмиш фарзандларидан ҳам юз ўгириб қочади. Ваҳоланки, улар дунёда унга жуда яқин эдилар, бошига 
юмуш тушганда кўмак берардилар. Кунига ярайдиган ҳам улар эди. Бироқ, охиратда ҳолат бутунлай 
бошқача бўлади. 
Одам нега ўз яқинларидан қочади? Чунки қиёматда ҳамма ўзи билан овора бўлиб қолади, бошқалар 
ҳақида қайғуришга, бировнинг муаммосини ҳал қилишга имкон топа олмайди, ҳар кимга ўзининг ғам-
ташвиши етиб ортади. Қиёматда ташвиш кўплигидан ота-она, ака-ука, бола-чақа, ёр-биродарлар хаёлга 
келмай қолади. 
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизлар қиёмат 
куни ялангоёқ, яланғоч, хатна қилинмаган ҳолда (маҳшаргоҳга) тўпланасиз”, деганларини эшитиб, “Эй 
Расулуллоҳ! Аёллар ва эркаклар бир-бирларига қарайверишадими?!” деб сўрадим. Шунда у зот: “Эй 

---

113 
Оиша, “Иш (яъни, қиёматдаги даҳшатлар, ғам-ташвишлар) бир-бирларига назар солишдан ҳам 
шиддатлироқдир”, дедилар” (Бухорий, Термизий, Насоий ривояти). 
Қиёмат куни даҳшатидан одам ўзи билан ўзи овора бўлиб қолади, ёнидаги аёлми, эркакми, кийими 
борми, яланғочми, эътибор бермайди. 
Мана бу оятларда ҳам қиёмат куни машаққатлари ифодаланган: 
"--------------------------- Арабий матн --------------------------"