Zichlik va uning birliklari

3.Yangi mavzubayoni: bunda o‘quvchilar bilan “aqliy hujum” o‘tkaziladi, ya’ni o‘qituvchi 2ta bir xil sig‘imli 150 ml bo‘lgan relyef chiziqlar bilan darajalangan stakan olib bir xi ya’ni 100ml balandlikgacha birinchisiga o‘simlik yog‘i ,ikkinchisiga suv quyib ularning massasini elektron tarozida o‘lchaydi va natijalar turlicha ekanligiga o‘quvchilar diqqatini qaratib savollar bilan murojaat qiladi.(slayd-7)
Nima uchun bir xil idishdag suv va yog‘ massasi bir xil emas?
O‘quvchilar javoblari tinglanib ,shundan so‘ng zichlik tushunchasi og‘zaki bayon qilinadi. Oldingi darslarimizdan yaxshi ma’lumki moddani tashkil etgan zarralar bir-biridan ma’lum masofada joylashadi.Ayrim moddalarda zarrachalar yaqin joylashsa, ayrimlarida esa uzoqroq joylashadi. Bundan tashqari ,turl moddalarning zarrachalarining massasi turlicha bo‘ladi. Moddaning bu xususiyati zichlik deb ataluvchi fizik kattalik orqali ifodalanadi.
Zichlik deb, moddaning birlik hajmiga to`g`r ikelgan massasiga aytiladi.
Zichlik ρ(ro) harf ibilan belgilanadi. ρ = - Zichlik =
ρ-zichlik, m- massa, V- hajm Zichlikning o`lchov birligi- 1 (slayd-8)
Gazlarning zichligi kichik,suyuqliklarda kattaroq, qattiq jismlarniki ularnikidan kata bo`ladi, buni qo‘yudagi jadvaldan ko`rishimiz mumkin.(Slayd-9) E’tibor bersak jadvalda moddalarning zichligini o`lchov birligi da ifodalangan.
Xo`sh, 1 dan ga qanday o`tiladi?
ρ=1 = = =0,001 ; 1 = 1000
Masalan: = 19,3 = 19,3*1000= 19300 (slayd-10)
Demak, biror moddaning yoki jismning zichligini aniqlash uchun uning hajmi va massasini o‘lchab topish lozim. Har qanday shakldagi moddaning massasini tarozida o‘lchash mumkin , jismlarni hajmi agar u aniq geometrik shaklga ya’ni paralillepiped bo‘lsa chizg ‘ich yordamida ya ‘ni eni , bo‘yi, balandligini o‘zaro bir biriga ko‘paytirib aniqlaymiz: V = a*b*h Lekin jismlarni hajmini har doim ham chizg ‘ich yordamida aniqlab bo ‘lmaydi. Masalan: bilakuzuk, zirak, tugma kabi suvda erimaydigan jismlarning hajmi qo‘yidagicha aniqlanadi(slayd-11) . Demak ,bilakuzukning hajmi 2,8 - 2 =0,8 ga teng ,agar suyuqliklar hajmi litrda berilsa ,1 litr= 1 = 0,001 orqali ifodalanadi.