Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 

10.5. Makroiqtisodiy prognozlash modellari 

 

Makroiqtisodiy darajada iqtisodiy prognozlarni tuzishda iqtisodiy – matematik 

modellar keng qo‘llaniladi.  Bularga  bir  va  ko‘p omilli iqtisodiy  o‘sish  modellari, 

MD  ni  taqsimlash  modellari,  tarkibiy  tarmoq  va  asosiy  fondlarni  qayta  tiklash 

modellari,  investitsion  oqim  xarajati  modeli,  turmush  darajasi  va  iste’mol  tarkibi 

modellari,  kengayib  borayotgan  eko  siyosat  modeli,  ish  xaqi  va  daromadlarni 

taqsimlash modellari kiradi. 

Xalq  xo‘jaligi  balansini  prognozlashlashtirishni  mukammalashtirishning 

muxim  yo‘nalishi  iqtisodiy  o‘sishning  asosiy  parametrlarini  prognozlashtirishni 

verifikatsion-  statistik  yondashish  dinamik  vaqt  qatori  ma’lumotlaridan  maksimal 

foydalanishga asoslangan xolda ularning xaqiqiy iqtisodiy jarayonlar bilan mosligini 

va  baxolanayotgan  sharoitlar  ma’nosini  tekshirishni  ko‘zda  tutadi.  Iqtisodiy 

prognozlashtirish  makroiqtisodiy  modellar  tizimida  bu  usuldan  foydalanish  xalq 

xo‘jaligining  balanslashtirilganligi,  tarkibiy  va  omilli  jixatlarini  o‘rganish  va 

ularning optimallik prinsipi asosida sintezlash bilan bogliq. 

Xalq xo‘jaligi balanslashtirilgan omili jixatidan mahsulotni chiqaruvchi ob’ekt 

xamda  ishlab  chiqarish  omillari  xarajatlari  (asosiy  fondlar  va  mexnat 

resurslari)orasidagi  bogliqliqqa  asoslanadi.  U  ishlab  chiqarish  omillari  orasida 

ma’lum  miqdorda  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ta’minlab  turuvchi  proporsiyani 

aniqlashga borib taqaladi. 

Balanslashtirilganlik  (vaqt  oraligi)  jihati  ishlab  chiqarish  omillari  sarflarini 

vaqt  bo‘yicha  taqsimlash  va  ular  o‘zaro  bog‘liqligida  erishiladigan  samaraga 

asoslanadi.  Asosiy  vaqt  oralig‘i  xususiyatlari  asosiy  fondlarni  qayta  tiklash  bilan 

bog‘liq. Vaqt oraligida balanslashishga erishish uslubi xarajatlar va ular keltiradigan 

samaraning  kechikib  kelishini  xisobga  oladigan  tenglamalardan  foydalanishga 

asoslangan  xamda  asosiy  fondlarni,  takror  ishlab  chiqarish  jarayonini  aniqlovchi 

vaqt oralig‘iga bog‘liq ko‘rsatkichlarning o‘sish suratini xisobga olish bilan bog‘liq. 

Ushbu  usul  asosiy  fondlarning  qayta  ishlab  chiqarish  jarayonini,  vaqt  oralig‘i 

xususiyatlarini  ifodalovchi,  narx  indekslarini,  kapital  quyilmalar  va  asosiy 

fondlarning tushish va chiqib ketish manbalari va miqdorini xisoblash va kechikish 

usullari bilan farqlanuvchi modellar guruxini tuzish imkonini beradi. 

Balanslashtirilganlikning  tarkibiy  jihatidan  ijtimoiy  qayta  ishlab  chiqarishni 

birinchi va ikkinchi bo‘limlari orasidagi proporsiyalar xamda tarmoqlararo tarkibiy 

modellar  ishlab  chiqarish  fondlari,  ishlab  chiqarish  qo‘yilmalari  va  mexnat 

resurslarining tarmoq strukturasini prognozlash tizmidan keng foydalaniladi.