Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 

10.3.Tarmoqlararo dinamik balans modeli 

 

Tarmoqlararo balans (TAB)- iqtisodiyotdagi asosiy model bo‘lib, unda xalq 

xo‘jaligidagi  turli  natural  va  qiymat  aloqadorligi  ko‘rsatiladi.  U  sanoat,  kapital 

qo‘yilmalar,  mexnat  resurslari  va  tarmoqlar  bo‘yicha  mahsulot  xajmining  o‘zaro 

boglanganligini  xisobga  olgan  xolda  reja  davri  qator  yillari  uchun  xalq  xo‘jaligi 

mahsulotlarining  ishlab  chiqarilish  va  taqsimlanish  ko‘rsatkichlarini  aniqlash 

imkonini  beradi.  Yaqin-yaqingacha  TAB  ikki  ko‘rinishda  -  qiymat  va  nato‘ral 

shaklda  shakllantirilardi.  Mamlakat  bo‘yicha  qiymat  ko‘rinishidagi  TAB 

nomenklaturasi 120 ta tarmoq nomenklaturasini o‘z ichiga oladi va u barcha moddiy 

ishlab chiqarish soxasini qamrab oladi. Natural ko‘rinishdagi TAB shu bilan birga 

mahsulotlarni  80  %  ni  tashkil  etuvchi  asosiy  mahsulotlarni  qamrab  oladi.  Ushbu 

balansda 600 ga yaqin zaruriy mahsulot turlari aks ettiriladi. 

Natural  -  qiymat  balansi  modeli  xalq  xo‘jaligining  kompleks  tavsifini  aks 

ettiradi.  Moddiy  qiymat  TAB  modeli  balanslashtirilgan  reja  uchun  boshlangich 

ma’lumotlar: MD xajmi, tarkibi ko‘rsatkichlari, eksport, import va kapital ta’mirlash 

xajmi ma’lumotlaridir. 

TAB modeli bo‘yicha ikki tipdagi xisob - kitoblar amalga oshiriladi: 

Bunda berilgan yakuniy iste’mol darajasi bo‘yicha mahsulotlarni ishlab chiqarish va 

taqsimlanishining balanslashtirilgan rejasi xisoblab topiladi. 

Aralash xisob – kitoblarni o‘z ichiga oladi. Bunda ba’zi tarmoqlarda ishlab chiqarish 

xajmi to‘grisidaga ma’lumotlar va boshqa tarmoqlarga yaquniy iste’molga berilgan 

mahsulotlar bo‘yicha ishlab chiqarish va taqsimlash balansi tuziladi.