Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

---

 

 

MAVZU-10. MAKROIQTISODIY PROGNOZLASH MODELLARI 

 

10.1. Iqtisodiy ijtimoiy prognozlash masalalarining mohiyati. 

 

Ijtimoiy va iqtisodiy prognozlashda turli modellardan keng foydalaniladi. 

 

Jamiyatdagi  va  iqtisodiyotdagi  ob’ektlarni  matematik  modellar  yordamida 

kuzatish mumkin. Bu tushuncha modellashtirish deyiladi. «Model» so‘zi lotincha 

modulus so‘zidan olingan bo‘lib, o‘lchov, me’yor degan ma’noni anglatadi. 

 

Iqtisodiy  model-iqtisodiy  ob’ektlarning  soddalashtirilgan  nuxasidir.  Bunda 

modelning  hayotiyligi,  uning  modellashtiriladigan  ob’ektga  aynan  mos  kelishi 

muhim  axamiyatga  egadir.  Lekin  yagona  modelda  o‘rganilayotgan  ob’ektning 

hamma tomonini aks ettirish mumkin emas. SHunda jarayonning eng xarakterli va 

eng muxim belgilari aks ettiriladi.  

 

Model iqtisodiy prognozlashni, o‘rganilayotgan jarayonni ilmiy anglashning 

muxim vositasi bo‘lib xisoblanadi. Modellashtirish jarayoni, ob’ektni yoki jarayonni 

boshlang‘ich o‘rganish, uning amalga oshadigan xususiyatlari va belgilarini ajratish, 

modelning nazariy va tajribaviy taxlili, modellashtirish natijalarini ob’ekt xaqidagi 

xaqiqiy  ma’lumotlar  bilan  solishtirish,  modelni  korretirovkalash  xamda 

oydinlashtirish  kabilar  asosida  model  qo‘rishni  tashkil  etadi.  Iqtisodiy-matematik 

modellar  va  usullarning  iqtisodiy  tizimlarga  tadbiq  etuvchi  tarmog‘i,  murakkab 

iqtisodiy  tizimlarni  boshqarish  uslublarini  nazariya,  ya’ni  umumkibernetik  ishlab 

chiqarish  vositalari  yordamida  o‘rganadi.  Bunday  vositalarga,  avvalo,  ishlab 

chiqarish  jarayonlarini  matematik  modellashtirish  va  o‘zaro  iqtisodiy  aloqalarni 

modellar yordamida tekshirish, murakkab tizimlarni oddiy tizimlarga keltirib tahlil 

qilish,  turli  ob’ektlardagi  o‘zaro  bog‘lovchi  axborot  aloqalarini  o‘rganish  hamda 

iqtisodiy tizimlarni rostlash uslublari kiradi. Kuzatilayotgan ob’ektlarni chuqur va 

har  tomonlama  o‘rganish  maqsadida  tabiatda  va  jamiyatda  ro‘y  beradigan 

jarayonlarning  modellari  yaratiladi.  Buning  uchun  ob’ektlar  hamda  ularning 

xossalari kuzatiladi va ular to‘g‘risida dastlabki tushunchalar xosil qilinib, turli xil 

shakldagi modellar yaratiladi. Keng ma’noda model biror ob’ektni yoki ob’ektlar 

sistemasini na’munasidir.  

 

Modelning  hayotiyligi  uning  modellashtiriladigan  ob’ektga  qanchalik  mos 

kelishiga  bog‘liq.  Bitta  modelda  ob’ektni  hamma  tomonini  aks  ettirish  qiyin 

bo‘lganligidan unda ob’ektning eng xarakterli va muhim belgilarigina aks ettiriladi. 

SHuni  ham  ta’kidlab  o‘tish  kerakki,  ortiqcha  soddalashtirilgan  model  qo‘yilgan 

talablarga  yaxshi  javob  bera  olmaydi,  o‘ta  murakkab  model  esa  masalani  echish 

jarayonida qiyinchiliklar tug‘diradi.  

 

Demak,  modelning  haqiqiyligi  to‘plangan  ma’lumotlar  hajmiga,  aniqlik 

darajasiga, tadqiqotchining malakasiga va modellashtirish jarayoniga, aniqlanadigan 

masalaning xarakteriga bog‘liq ekan.