Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Оғзаки ва ёзма нутқнинг бузилиши. 
Семантик афазияда экспрессив 
нутқнутқнинг артикуляцион томонини сақланганлиги билан фарқланади. 
Бироқ яққол ифодаланган амнестик қийинчиликлар кузатилиши мумкин: 
беморга сўздаги биринчи бўғин ёки товушни эслатиб юбориш яхши ёрдам 
беради. Сўзлар предмет функциясини ифодалаш билан алмаштирилади: "Бу 
шу нарсаки, у орқали кўчани кўрадилар", ёки "Бу шу нарсаки, вақтни 
кўрсатади". Семантик афазияда, амнестик қийинчиликлар асосида "куч 
қонуни" номли бузилиш ётади (А.Р. Лурия). Бу нормада, мазмун бўйича, 
категориал нисбат бўйича, яқин сўз сериялари ичидан, сўзни хатосиз танлаш 
имконини беради. "Куч қонунининг” бузилиши, маълум семантик доирадаги 
парадигмалардек, сўз излашни чегаралайди. Шунга боғлиқ равишда 
беморлар, предметнинг категориал тегишлилиги ёки функциясини 

---

112 
ифодалашнинг синтагматик усулига ўтиб оладилар: "балиқ ейдиган-чи” 
"кесадиган-чи" "ёзадиган-чи". Семантик афазия учун вербал парафазиялар 
характерли 
эмас, 
чунки 
беморлар 
бир 
парадигмани 
бошқасига 
аралаштирмайдилар. Луғатнинг камбағаллиги сифатларни, равишларни, 
таърифловчи ибораларни, сифатдош варавишдошларни, мақолларни, 
маталларни кам қўллашда акс этади. Афазиянинг бу шаклида ёзма 
нутқўзининг камбағаллиги, синтактик шаклларнинг стереотиплиги билан 
фарққилади, унда эргашган қўшма гаплар ва боғланишли қўшма гапар кам, 
сифатларни қўллаш қисқаради. Семантик афазияда ҳисоб операцияларининг 
қўпол бузилиши кузатилади. Арифметик амалларни ечишда беморлар 
ҳаракат йўналишини аралаштирадиган, унликдан ўтишда қийналадилар, кўп 
хонали сонларни эшитиб ёзиш қийинчилик туғдиради. Масалан, 108 сони 
ўрнига одам 1801, 1108 сонини ёзиб қўяди, чунки сонларнинг тартибини 
аниқлашга 
қийналади. 
Хисобнинг 
бузилиши 
вазифалар 
матнини 
тушунишдаги қийинчиликларда намоён бўлади, чунки улар ҳам мантилий 
элементларни ўзида жамлайди: кўп-кам, узоқ-яқин, неча марта, қанчага. Бу 
ҳам ўша мантиқий-фамматик конструкцияларни симултатив анализ ва синтез 
қилишнинг бузилиши билан тушунтирилади.