Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Тушунишнинг бузилиши. 
Афферент афазияда травма ёки инсультдан 
сўнг илк босқичда нутқни тушунишнинг қўпол бузилиши кузатилиши 
мумкин. Тушуниш жараёнида кинестетик назорат мухим роль ўйнайди. 
Афферент мотор афазияли беморларда, нутқни маълум миқдорда 
тушунмаслик даври узоқ давом этмайди (инсультдан сўнг бир кундан бир 
неча кунгача), сўнг уларда вазиятли сўзлашув нутқини тушуниш тезда 
тикланади, шунингдек, алоҳида сўзлар аҳамиятини тушуниш, мураккаб 
бўлмаган кўрсатмаларни бажариш имконияти ҳам тикланади. 

---

115 
Беморларда тушунишнинг бузилиши ўзига хос хусусиятлари узоқвақт 
кузатилади. Улар иккиламчи фонематик эшитув бузилишида кузатилади. 
Афферент мотор афазияда, ўрни ва артикуляцион усули бўйича умумий 
белгиларга эга товушлар бор бўлган сўзларни эшитиб, таниб олишда 
қийинчиликлар туғилади (лаб-лаб: б-м-п, тил олди: д- л-т-н; сонор оралиқ: н-
х-ш, ва х.к.). Фонематиктаҳлилнинг бундай қийинчиликлари, сўзлашув 
нутқида сўзларнинг фонематик фарқининг кўплиги билан яхлит 
компенсацияланади ва уларни тушунишга имкон беради, аммо беморлар 
ёзувида ўз аксини топади. Сўзни тушунишнинг бузилиши шу холда 
ёмонлашадики, агар бемор уни гапиришга уриниб кўрса, яъни бирламчи 
бузилган кинестетик назоратни "уйғотиб юборса” тушуниш ёмонлашади. 
Афферент мотор афазияда, нутқни эшитиб нотўғри идрок қилишга олиб 
келувчи артикулятор бузилишлар билан бир қаторда, турли хил мураккаб 
фазовий муносабатларни етказувчи, тилнинг лексик воситаларини 
тушунишдаги қийинчиликлар ҳам кузатилади. Тушунишда маълум бир 
қийинчиликларни кўпроққўшимчалари билан феъллар келтириб чиқаради. 
Булар макон белгисидан ташқари, кўп маънолилиги билан фарққилади. 
Кўчма келишикларда қўлланувчи шахсий олмошлар аҳамиятини тушуниш 
алоҳида қийинчилик туғдиради. Бу уларда предмет нисбатининг йўқлиги, 
турли 
хил 
фазовий 
йўналганликнинг 
мавжудлиги, 
фонематик 
ўзгаришларнинг кўплиги билан тушунтирилади. Қоидага биноан, афферент 
мотор афазияда конструкгив-фазовий апракция кузатилади, иккинчи 
вариантида эса, фазовий дезориентация кузатилади. Кейингиси, беморлар 
томонидан нутқни ёмон тушуниш ҳақидагитасаввурларни чуқурлаштиради: 
масалан, беморлар китоб жавонидан китоб, альбом ва бошқа предметни 
танлашда жуда қийналадилар. Афферент мотор афазияда тушунишнинг 
бузилиши мураккаблик ва кўп турлилик хусусияти, кундалик нутқда 
вазиятларнинг кўплиги, аниқлиги билан компенсацияланади ва уларда 
нутқни тушунишнинг нисбатан сақланганлик кўринишини яратади. 

---

116