ÓzbekstAn tAriYxÍ

ámirliktiń aymaqlıq 

bóliniwi

http://eduportal.uz

---

59

waqtında ońlanıwın, awıllar ushın ajıratılǵan suwdıń durıs bólistiriliwin 

támiyinlegen.

Ámirliktiń  mámleketlik  mákemeleri  hákimshi-

lik,  qarjılıq,  qàzılıq,  mirshàblıq  hám  áskeriy 

bàsqàrmàlàrdan  quralǵan.  Joqarıda  aytılǵanınday, 

ámirlikte  joqarı  atqarıwshı  hákimiyat  —  qusbegi,  yaǵnıy  Bas  wázir 

(wáziri  buzruk  dep  te  aytılǵan)  qolında  toplanǵan.  ol  paytaxt  Buxara 

qalasındaǵı  awhal,  mámleket  basqarıwı,  qarjı,  salıq,  ǵáziyne  sıyaqlı 

eń  áhmiyetli  tarawlardı  qadaǵalaǵan.  sol  waqıtta,  barlıq  wálayatlar 

oǵan  boysınǵan.  Ámirlikte  qusbegiden  keyingi  orında  qarjı  wáziri 

(diywanbegi)  turǵan.  ol  tómengi  qusbegi  dep  te  atalǵan.  Qarjı  wáziri 

zakat máselesi menen shuǵıllanǵan. shaybaniyler, ásirese, ashtarxaniyler 

dáwirinde  úlken  abırayǵa  iye  bolǵan  atalıq  lawazımına  tayınlanǵan 

hámeldar  endilikte  Buxara  hám  samarqand  wálayatların  suwǵarıw, 

sonday-aq, suw bólistiriw menen baylanıslı isler ushın juwapker boldı.  

Párwanashı  lawazımında  islegen  hámeldardıń  tiykarǵı  wazıypası 

Buxara  xanlıǵında  bolǵanınday  ullı  húkimdardıń  jarlıqların  ol  yaki 

bul  hámeldarǵa  jetkeriw  menen,  ámirlikte  jasap  atırǵan  arablar  jámááti 

máseleleri menen de shuǵıllanatuǵın boldı.  

ayırım  jaǵdaylarda  párwanashı  lawazımında  islep  atırǵan 

hámeldarǵa  onıń  shaxsı,  ámirlik  siyasiy  turmısında  tutqan  ornına 

qarap,  áhmiyetli  wazıypalar  júkletilgen.  Mısalı,  Ámir  haydar  Marıda 

oǵan  qarsı  inisi  dinnasırbek  basshılıǵında  kóterilgen  qozǵalańdı 

bastırıw  ushın  niyazbek  párwanashını  áskerbası  etip  jóneltkeni  bunıń 

dálili  bolıp  esaplanadı.  yaki  Ámir  nasrulla  1842-jılı  Qoqandı  basıp 

alǵannan  keyin,  ol  jerge  ibrayım  párwanashı  mańǵıttı  nayıp  etip 

tayınlaǵanında,  sózsiz,  onıń  ámirlik  turmısındaǵı  abırayın  esapqa 

alǵan.  Bir  sóz  benen  aytqanda,  ol  yaki  bul  mámleket  lawazımınıń 

abırayı sol lawazımda kim otırǵanlıǵına da baylanıslı bolıp qaldı. 

bas  inaq  lawazımına  tayınlanǵan  hámeldar  ámirdiń  buyrıqların 

tómengi  lawazımda  islep  atırǵan  mámleket  xızmetkerlerine  jetkeriw, 

bul  buyrıqlardıń  orınlanıwın  hám  aldaǵı  mámleketlik  lawazımlarına 

tayınlanıwı  múmkin  bolǵan  xızmetkerlerdiń  xızmetin  shólkemlestiriw 

menen shuǵıllanǵan.

Kishi  inaq  bolsa  shet  mámleket  elshileri  usınatuǵın  hújjetlerdi  qabıl 

etip  alǵan.  sonday-aq,  ámir  móri  ushın  juwapker  bolǵan.  Jáne  bir