ÓzbekstAn tAriYxÍ

ámir haydar húkimdarlıǵı

http://eduportal.uz

---

56

menen  támiyinlep  turǵan  sultanbandi  bógeti  buzıp  taslandı.  suwsız 

qalǵan  marılılar  ózleri  jasap  turǵan  orınlardan  basqa  jurtlarǵa  ketiwge 

májbúr  boldı.  dinnasırbek  bolsa  irannan  baspana  taptı.  Áskeriy 

háreketler  ápiwayı  miynetkeshlerdiń  bunısız  da  awır  awhalın  jáne  de 

qıyınlastırǵan. Bul da jetpegendey, áskeriy háreketler ushın qarasherikke  

(turaqsız  armiya)  jiberiw  hám  jer  salıǵınıń  múddetinen  aldın  jıynap 

alınıwı  1821-jılı  Miyankólde  qozǵalań  kóteriliwine  alıp  keldi.  onı  bas-

tırıwǵa qanshelli urınbasın ámir áskerleri qozǵalańshılardıń kúshin sın-

dıra almaydı. Ámir aqıbette kóterilisshilerdiń barımına barıwǵa, olardıń 

múlkiniń hám jeke qol qatılmaslıǵına kórsetpe beriwge májbúr boldı. 

Ámir  haydar  qaytıs  bolǵannan  keyin,  qısqa  waqıt 

aralıǵında  onıń  eki  balası  taxtqa  otırdı.  Biraq  olar 

jasırın  til  biriktiriwler  qurbanı  bolǵan.  aqırında, 

taxttı onıń úshinshi balası nàsrullà iyelegen (1826—1860). 

Ámir  nàsrullà  ámirlik  quramına  rásmiy  kirgen  bekliklerdi  birden-

bir  mámleketke  birlestiriw  jolında  keskin  gúres  alıp  bardı.  shàxrisàbz 

hám  kitab  bekliklerin  tolıq  boysındırıw  ushın  gúres  30  jıl  dàwàm  etti. 

hám àqırındà, 1856-jılı ol shàxrisàbz hám kitàbtı ózine boysındırıwǵà 

eristi. 

Bunnàn  tısqàrı,  màńǵıt  ámirleri  oràylàsqàn  sheklenbegen  hákimiyàt 

dúziwdi  ózleriniń  bàs  wàzıypàlàrınıń  biri  dep  esàplàǵàn.  Usı  màqsette 

olàr  ámir  shaxsına  sıyınıw  siyàsàtın  àlıp  bàrǵàn.  nátiyjede,  jàzàǵà 

tàrtılıwdàn  qorıqqàn  puqàràlar  onıń  àtın  kóterińki  dàwıs  penen  àytà 

àlmàytuǵın  boldı.  ústem  toparlar  ámirge  jaramsaqlanatuǵın  edi. 

hámeldàrlàr  ámirden  kórsetpe  kútip  otırmàstàn,  onıń  màqset-tilegin 

tàbà  biliwge  umtılàtuǵın  edi.  hárbir  hámeldàr  ámirdiń,  kishi  hámeldàr 

ózinen  úlken  hámeldàrdıń  qáhárine  ushıràp  qàlıwdàn  qorqàtuǵın  edi. 

óziniń  búgingi  tutqàn  ornı,  múlki,  turmısı,  shàńàràǵınıń  àmànlıǵı 

ushın  sondày  bir  qorqıw  ortalıǵı  pàydà  bolǵàn  edi,  nátiyjede  heshkim 

isenim menen erteńgi kúninen úmit ete àlmàytuǵın boldı.

Buxara  ámirliginiń  óz  qońsıları  Qoqan  hám 

Xiywa  xanlıqları  menen  qatnasıǵında  óz  ara 

taqatsızlıq  ústin  edi.  Bul  taqatsızlıqtıń  tiykarında 

Buxara  ámirliginiń  regionda  jetekshilikke  erisiw  hám  bul  eki  xanlıq 

esabına bekkemlenip alıw maqseti jatatuǵın edi.