ÓzbekstAn tAriYxÍ

oraylıq 

hákimiyattı 

bekkemlew

Daniyolbiy atalıq hám

ámir shahmurat

G

http://eduportal.uz

---

54

da,  sawda  hám  ónermentshiliktiń  ósiwi  ushın  barlıq  zárúr  shárt-

sharayatlardı  támiyinlep  berdi.  atap  aytqanda,  Buxara  xanlıǵına 

Tarxan  jarlıǵın  jazıp  berdi. 

oǵan  muwapıq,  xalıq  sawda  dáramatınan 

tóleytuǵın  bajı  salıǵınan  azat  etildi.  ónermentlerden  pul  jıynaw,  olardı 

májbúriy miynetke tartıw qadaǵan etildi. tiykarǵı salıq — xiraj muǵdarı 

kemeyttirildi.

sonday-aq,  urıs  kelip  shıqqanında  áskerlerdiń  qárejeti  ushın  jul  dep 

atalatuǵın  jańa  salıq  engizildi.  Zarafshan  oypatlıǵında,  Ámiwdárya 

hám  Qashqadárya  oazisinde  suwǵarıw  sistemaların  qayta  tikletti.  sol 

waqıtta, oraylıq hákimiyatqa boysınıwdı qálemegen wálayat hákimlerine 

qarsı  gúres  alıp  bardı.  Baslıq  (muhtasib)  hám  qazı  ásker  (áskeriy 

sud)  lawazımlarınıń  abırayın  jáne  de  arttırdı.  eldiń  ekonomikasın 

jolǵa  qoyıwda  shahmurat  ótkergen  aqsha  reforması  da  áhmiyetke  iye 

boldı.  ashtarxaniyler  dáwirinde  shıǵarılǵan  teńgelerde  gúmis  muǵdarı 

kemeytip jiberilgen edi. reformaǵa muwapıq, sap gúmis teńge aylanısqa 

kirgizildi.  sonday-aq,  kimde  gúmis  bolsa,  teńge  quyılatuǵın  jerge 

kelip  onnan  aqsha  basıp  shıǵarıp  alıwına  ruqsat  berildi.  Bul  gúmis 

alıpsatarshılıqtıń aldın aldı.

shahmurat  engizgen  nızam  boyınsha  kim  mal-múlkke  qıyanet  etse, 

jámiyettegi  mártebesine  qaramastan  qatań  jazaǵa  tartıldı.  Bul  xalıq 

máplerine qarsı qaratılǵan basqınshılıqlardıń aldın aldı.

Ámir  shahmurat  islerine  joqarı  baha  bergen  belgili  ilimpaz  axmed 

donish  bılay  dep  jazǵan  edi:  «Ol  ámirlik  qálemin  kámbaǵallıq  kiyimi 

menen  bezedi.  Jáhán  baǵınan  dushpanlıq  hám  jamanlıqtı  tamırı  menen 

alıp tasladı hám ádalatlıq nállerin otırǵızdı». 

•

  1756- jıl  —  ashtarxaniyler  húkimdarlıǵı  tolıq  saplastırıldı.  hákimiyat 

mańǵıtlar dinastiyası qolına ótti.

1.  Buxaranıń iranǵa baǵınıshlı mámleketke aylanıp qalıwınıń sebeplerin 

aytıp beriń.

2.  ne ushın Xiywa xanlıǵı Buxaraǵa járdem bere almadı?

3.  Buxaranıń  táslim  bolıwı  haqqındaǵı  Buxara  —  iran  shártnamasınıń 

mazmunın aytıp beriń.

4.  Buxarada  mańǵıtlar  dinastiyası  hákimiyatınıń  ornatılıwına  qanday 

faktorlar járdem berdi?

5.  Ámir  shahmurattıń  mámleketshilikti  bekkemlew  boyınsha  ámelge 

asırǵan isleriniń áhmiyeti haqqında nelerdi bilip aldıńız?

http://eduportal.uz

---

55

ózbekstan  nızamlarına  muwapıq,  májbúriy  miynet  qaysı  jaǵdaylarda 

qollanıladı?