ÓzbekstAn tAriYxÍ

Buxara xanlıǵınıń mámleketlik 

ǵárezsizligin joǵaltıwı

http://eduportal.uz

---

51

xanlıǵın búlginshilikke aylandırmaw shártleri haqqında kelisimge erisiw 

wazıypasın júkledi. hákimbiy bul wazıypanı orınladı.

Buxàrà  iràn  bàsqınshılıǵınà  qàrsı  tura  almaǵannan  keyin, 

abulfàyzxàn  baǵınıw  hàqqındàǵı  shártnàmàǵà  qol  qoyıwǵa  májbúr 

boldı. 

shártnàmàǵà  muwàpıq,  nádirshah  joqarı  húkimdar,  Buxara  xan-

lıǵı  bolsa  iranǵa  ǵárezli  mámleket  dep  tán  alındı.  sonday-aq,  úlken 

muǵdarda  salıq  (ulpan)  tólendi.  Bunnan  tısqarı,  Buxàrà  xànlıǵı  xàlqı-

nàn  10  mıń  áskerlik  armiya  toplànıp,  nádirshàh  ıqtıyàrınà  jiberiledi. 

Bul  áskerlerge  Muhàmmed  hákimbiydıń  bàlàsı  Muhàmmed  ràxim 

áskerbası etip tàyınlàndı. solày etip, abulfàyzxàn ámelde iranǵa qaraslı 

quwırshàq  húkimdàrǵà  àylàndı.  Muhàmmed  hákimbiy  bolsa  qusbegi 

(Bas  wázir)  làwàzımın  iyeledi.  pútkil  hákimiyàt  is  júzinde  onıń  qolınà 

toplàndı.  endi  àshtàrxàniyler  húkimdàrlıǵınıń  tàmàmlànıwı  anıq  bolıp 

qaldı.

Buxàràdà  àshtàrxàniyler  dinàstiyàsı  húkim-

darlıǵı  dáwirinde  ózbek  qáwimlerinen  biri 

màńǵıtlàrdıń  àbıroyı  joqarı  edi.  Bul  qáwim 

hákimiyàt  tolıq  àshtàrxàniylerdiń  qolındà 

bolǵàn  dáwirlerde  olàrǵà  sàdıq  xızmet  etti.  Biràq,  soń,  Buxàràdà 

màńǵıtlàr  àyrıqshà  àbıroyǵà  iye  bolıw  ushın  úzliksiz  gúresti  hám 

hákimbiy dáwirinde bul màqsetke eristi. 

Muhàmmed  hákimbiy  1743-jılı  qàytıs  bolǵànnan  keyin,  ràximbiy 

óz  armiyası  menen  Buxaraǵa  qaytıp  keldi  hám  óziniń  turàqlı  armiyaǵa 

iyeliginen  pàydàlànıp,  hákimiyàttà  ákesi  sıyàqlı  àyrıqshà  àbıroy  ushın 

dawagerlik  ete  basladı.  sońǵı  àshtàrxàniy  abulfàyzxàn  onı  ákesiniń 

ornına tayınlawǵa májbúr boldı. 

nádirshàh  1747-jılı  óltirilgennen  keyin  iràndà  bàslànǵàn  ishki 

gúresler  Muhàmmed  ràximbiydiń  Buxàrà  tàxtın  iyelewine  jol  àshtı. 

onıń  buyrıǵı  menen  abulfàyzxàn  dà  1747-jılı  óltirildi.  Muhàmmed 

ràximbiy  tàxtqà  abulfàyzxannıń  bàlàsı  abdulmómindi  otırǵızdı  hám 

onı  ózine  kúyew  bàlà  etip  àldı.  kóp  ótpey  Muhàmmed  ràximbiy 

ótirik  xànlàrdı  dà  óltirtti  hám  1756-jılı  hákimiyattı  tolıq  iyeledi.  Biràq, 

màńǵıtlàr  shınǵıslàr  áwlàdınàn  bolmàǵànı  ushın  màńǵıt  húkimdàrlàrı 

ózlerin xàn dep emes, ámir dep àtàdı.