67
Mańǵıtlar dáwirinde tánhà sawǵa etiw kúsheydi. Tanhadar jerge
emes, lawazımınıń dárejesine qaray àlınàtuǵın sàlıqtıń belgili bólegine
iyelik etken. eń kishi tánhà jeri 36—60 tanap (3—5 gektar)dı quràǵàn.
Ǵáziynege kóp sàlıq sol jerlerden túsetuǵın edi. sonday-aq, mańǵıtlar
dáwirinde diyqan jámáátleri saplastırıldı. onıń ornında ijarashı diyqan
qáliplese basladı. Jer-múlk iyeliginiń bir bólimi mámleketlik xızmetine
bàylànıslı bolmàǵàn. Bundày jerler, tiykàrınàn, ámirlikte ásirler boyı
jàsàp kiyàtırǵàn àràblàr jámáátine qàràslı bolǵàn. Bul jerlerden 1/10
bólimi muǵdàrındà sàlıq tólengen. Menshik jerleriniń ekinshi bólimi
(múlki hur) mámleketlik xızmeti menen bàylànıslı edi. Bundày jerler
urıslàrdà erlik kórsetken yaki húkimdàrdıń àyrıqshà tàpsırmàlàrın
orınlàwdà úlgi kórsetken shaxslàrǵà beriw nátiyjesinde pàydà bolǵàn.
Bundày jerge iye bolǵàn shaxslarǵa arnawlı jarlıqlar berilgen hám de
bàrlıq sàlıqlardàn àzàt etilgen.
Wàqım jerleri — bul meshit, màzàr, tilewxana, mektep, medirese
hám maqbaralar ushın àjıràtılǵàn jerler edi. Bundày jerler qatlanǵan,
mámleket hám iri jer iyeleri tárepinen sıyǵà berilgen jerlerdiń esàbınàn
júzege keletuǵın edi. Meshit, medirese, qábirstànlàrdıń tiykàrǵı
qárejetleri, sondày-àq, tàlàbà, muddàris hám ǵàmxorshılàrǵà (mutavalli)
beriletuǵın nàpàqà hám xızmet hàqılàr wàqım jerlerden àlınàtuǵın
dáràmàt esàbınàn óteletuǵın edi. waqım múlkine mutavalli iyelik etiwi
belgilep qoyılǵan.
Xiraj ámirlik dáwirinde de mámlekettiń tiykarǵı
salıǵı bolıp qaldı. onıń muǵdarı ónimniń 2/5
bólimin quradı. XiX ásirde xirajdıń bir bólegi aqsha menen de jıynala
baslandı. Baǵ, miywe-palız eginleri egilgen jerlerden tanabana dep
atalǵan salıq alınǵan. Bul salıqtıń muǵdarı eginzardıń bazarǵa uzaq-
jaqınlıǵına baylanıslı edi.
keyin ala palızlarǵa jańa salıq — qos pulı salındı. onıń muǵdarı
jer aydawǵa jaramlı hárbir jup ógiz esabınan kelip shıǵıp belgilen-
gen. Zakat dep atalǵan salıqtıń muǵdarı salıq salınatuǵın mal-múlk
muǵdarınıń hám qunınıń 2,5 % in quraǵan. Zakatqa, tiykarınan,
sharwa malları iyeleri hám sawdagerler tartılǵan. tanabana, zakat, qos
pulı salıqları tek ǵana aqshalay alınǵan. Áskeriy háreketler waqtında
xalıq ushın ayrıqsha jaǵdayda salıq — tola engizilgen.
salıq siyasatı
http://eduportal.uz
68
1. Ámirlik jaylasqan aymaq shegaralarınıń dizimin jazıń.
2. Ámirlik xalqınıń milliy quramı kimlerden quralǵan edi?
3. Ámirlikte awıl xojalıǵın rawajlandırıw ushın qanday ilajlar ámelge
asırıldı?
4. suwǵarıw qurılmaları quralları hám awıl xojalıǵında qollanılatuǵın
miynet quralları dizimin dúziń.
5. Ámirlikte jer iyeliginiń suyurǵal formasında qanday ózgeris júz
berdi?
6. Ámirlikte qanday salıqlar ámelde bolǵan?
Búgingi ózbekstanda engizilgen salıq túrleri haqqında maǵlıwmat
toplań.
Do'stlaringiz bilan baham: