ÓzbekstAn tAriYxÍ

shıǵıs Deshti Qıpshaqta 

ózbek mámleketiniń dúziliwi

G

http://eduportal.uz

---

6

onı  ulıstaǵı  turaqlı  kelispewshiliklerden  azap  kórip  atırǵan  basqa 

ózbek  qáwimleri  hám  de  ruwxanıylar  qollap-quwatladı.  nátiyjede, 

abulxayırxan  1428-jılı  «ózbek  ulısı»  dep  atalǵan  mámleketke  tiykar 

saldı.  Qubla-batıs  sibirdegi  tura  qalası  bul  mámlekettiń  paytaxtı  dep 

járiyalandı.  1431-jılı  bolsa  óz  mámleketin  altın  ordadan  ǵárezsiz 

dep  járiyaladı.  1446-jılı  sırdáryanıń  orta  aǵısında  jaylasqan  sıǵnaq, 

aqqorǵan,  arkók,  ózen  hám  sozaq  qalaların  basıp  aldı.  Mámleket 

paytaxtın  sıǵnaqqa  kóshirdi.  Bul  endi  abulxayırxannıń  temuriylerge 

qarsı gúreske kiriskenligin ańlatar edi. temuriyler ortasında samarqand 

taxtı  ushın  gúres  kúsheygen  bir  waqıtta  abulxayırxan  jaǵdaydan 

paydalanıwǵa háreket etti. ol 1451-jılı ózinen mádet soraǵan temurzada 

abu  said  Mırzaǵa  samarqand  taxtın  iyelewdi  járdem  beriw  bánesi 

menen  júris  basladı.  abulxayırxan  kórsetken  járdemi  ornına  úlken 

sawǵalar menen óz eline qayttı. Minnetdarshılıq retinde abu said Mır-

za Ulıǵbektiń qızı robiya sultanbegimdi abulxayırxanǵa nekelep berdi.

1468-jılı  abulxayırxan  qaytıs  bolǵannan  keyin,  ol  dúzgen  mám-

leket  tarqalıp  ketti.  onıń  dushpanları  tárepinen  abulxayırxannıń 

aǵayinleri  hám  tárepdarları  qırıp  taslandı.  tek  ǵana  aqlıqları — aǵa-ini 

Muhammed  shaybaniy  hám  Maxmud  sultan,  ulları  kóshkinshixan 

hám súyinishxojaxan sıyaqlı júdá azshılıq aman qaldı. 

Muhammed  shaybaniy  hám  onıń  inisi 

Maxmud  sultanlar  abulxayırxannıń  ba-

lası  shahbudaq  sultannıń  balaları  edi. 

Muhammed  shaybaniy  1451-jılı  tuwılǵan. 

Ákesi  jaslayında  qaytıs  bolǵan.  sonıń  ushın  da  babası  abulxayırxan 

olardıń  tárbiyasına  ayrıqsha  itibar  menen  qaradı.  Uyǵır  qáwiminen 

bolǵan,  shahbudaq  sultanǵa  atalıq  etken  ámir  Bayshayxtı  bul  eki 

shahzadalarǵa  da  atalıq  etip  tayınladı.  shahzadalar  óz  dáwiriniń  ullı 

shaxsları bolıp jetisti.

shaybaniy  hám  inisi  qashqınlıq  dáwirinde  túrkstannan  baspana 

taptı.  keyin  ala  Buxaraǵa  keldi.  shaybaniy  Buxara  medireselerinde 

bilim  aldı.  talantlı  shayır  sıpatında  tanıldı.  shaybaniy  Buxarada 

bilim  alıwdan  tısqarı  abıraylı  mámleket  hám  din  ǵayratkerleri  menen 

jaqınlasıp  ta  aldı.  onıń  kewlinde  babası  abulxayırxan  mámleketin 

tiklew  niyeti  yosh  ura  basladı  hám  deshti  Qıpshaqqa  jol  aldı.  Bul 

dáwirde  deshti  Qıpshaqta  taxt  ushın  ayawsız  gúres  dawam  etip