ÓzbekstAn tAriYxÍ

shaybaniyxan 

hákimiyatınıń 

kúsheyiwi

http://eduportal.uz

---

14

olàr  jerleri  ónimdàr,  ónermentshiligi  ràwàjlànǵàn  úlkelerde,  birinshi 

gezekte,  Mawarawnnahrda  Muhammed  shaybaniyxan  hákimiyatınıń 

ornatılıwı  otırıqshı  turmısqà  ótiw  imkànın  beriwin  de  jàqsı  bilgen. 

Bul  sebepler  Muhammed  shaybaniyxan  hákimiyatınıń  kúsheyiwine 

járdem  berdi.  Muhàmmed  shàybàniyxànnıń  Màwàràwnnàhrdàǵı  ishki 

siyàsiy  jàǵdàydı  jàqsı  bilgenligi  de  onıń  àbıràyın  jáne  de  àrttırdı.  sol 

wàqıttà,  Màwàràwnnàhr  xàlqı  temuriyzàdàlàrdıń  tàxt  ushın  óz  ara  

gúreslerinen  shàrshàǵàn  dà  edi.  Màwàràwnnàhr  àqsúyekleri  hám 

hátte  xàlıqtıń  belgili  bólimi  de  Muhàmmed  shàybàniyxàn  tımsàlındà 

Màwàràwnnàhrdà tınıshlıq ornàtıwǵà iye shaxstı kórgen. 

solay  etip,  Muhàmmed  shàybàniyxànnıń  temuriyler  saltanatı 

àymàqlàrındà dà óz hákimiyàtın ornàtıwı ushın barlıq zárúr sharayatlar 

jaratıldı.

sol  waqıtta,  rossiyanıń  shıǵısqa  qarap  barǵan  sayın  keńeyip  barıwı 

da shaybaniyxannıń Mawarawnnahrǵa atlanısın tezletip jiberdi. 

shàybàniyxàn  temuriyler  sàltànàtın  pútkilley 

saplastırıw  màqsetinde  baslaǵan  áskeriy  júris 

payıtında  qàrsılàslàrın  àlbıràtıp  qoyǵàn  sàwàsh 

usılı — aylanbanı  qollàndı.  ol  samarqandtı 

dáslep  1500-jılı  qısqa  múddette  bolsa  da 

iyeledi  hám  jańa  ózbek  mámleketi — shaybaniyler  mámleketine  tiykar 

saldı.  1501-jılı  bolsa  samarqandtı  úzil-kesil  boysındırdı.  endi  pútkil 

Màwàràwnnàhrdı iyelewge kiristi.

1503-jılı  tàshkent  hám  shàhruxiyà  qàlàlàrı  iyelenedi.  shàybàniyxàn 

Ulıǵbek  Mırzànıń  abulxàyırxànǵà  uzàtılǵàn  qızı  robiyà  sultànbe-

gimniń ullàrı bolǵan aǵaları kóshkinshi sultandı túrkstanǵa hám onıń 

inisi  súyinishxojà  sultandı  tàshkentke,  óziniń  inisi  Maxmud  sultandı 

Buxara wálayatlarına hákim etip tàyınlàdı.

1504-jılı  bolsà  ferǵànà  iyelendi.  shaybaniyxannıń  áskeriy  júris-

lerinde  eń  belsendi  qatnasqan  aǵasınıń  balası  Jánibek  sultanǵa  axsi 

hám andijandı berdi. 

Jánibek  sultan  abulxayırxannıń  basqa  bir  balası  Xoja  Maxmud 

sultannıń balası edi. 

solày  etip,  pútkil  Màwàràwnnàhrdà  shàybàniyler  dinastiyası  húkim-

dàrlıǵı ornàtıldı. sàmàrqànd qàlàsı pàytàxt etip belgilendi.