ÓzbekstAn tAriYxÍ

Jer iyeligi

http://eduportal.uz

---

67

Mańǵıtlar  dáwirinde  tánhà  sawǵa  etiw  kúsheydi.  Tanhadar  jerge 

emes,  lawazımınıń  dárejesine  qaray  àlınàtuǵın  sàlıqtıń  belgili  bólegine 

iyelik  etken.  eń  kishi  tánhà  jeri  36—60  tanap  (3—5  gektar)dı  quràǵàn. 

Ǵáziynege  kóp  sàlıq  sol  jerlerden  túsetuǵın  edi.  sonday-aq,  mańǵıtlar 

dáwirinde  diyqan  jámáátleri  saplastırıldı.  onıń  ornında  ijarashı  diyqan 

qáliplese  basladı.  Jer-múlk  iyeliginiń  bir  bólimi  mámleketlik  xızmetine 

bàylànıslı  bolmàǵàn.  Bundày  jerler,  tiykàrınàn,  ámirlikte  ásirler  boyı 

jàsàp  kiyàtırǵàn  àràblàr  jámáátine  qàràslı  bolǵàn.  Bul  jerlerden  1/10 

bólimi  muǵdàrındà  sàlıq  tólengen.  Menshik  jerleriniń  ekinshi  bólimi 

(múlki  hur)  mámleketlik  xızmeti  menen  bàylànıslı  edi.  Bundày  jerler 

urıslàrdà  erlik  kórsetken  yaki  húkimdàrdıń  àyrıqshà  tàpsırmàlàrın 

orınlàwdà úlgi kórsetken shaxslàrǵà beriw nátiyjesinde pàydà bolǵàn. 

Bundày jerge iye bolǵàn shaxslarǵa arnawlı jarlıqlar berilgen hám de 

bàrlıq sàlıqlardàn àzàt etilgen.

Wàqım  jerleri — bul  meshit,  màzàr,  tilewxana,  mektep,  medirese 

hám  maqbaralar  ushın  àjıràtılǵàn  jerler  edi.  Bundày  jerler  qatlanǵan, 

mámleket  hám  iri  jer  iyeleri  tárepinen  sıyǵà  berilgen  jerlerdiń  esàbınàn 

júzege  keletuǵın  edi.  Meshit,  medirese,  qábirstànlàrdıń  tiykàrǵı 

qárejetleri, sondày-àq, tàlàbà, muddàris hám ǵàmxorshılàrǵà (mutavalli) 

beriletuǵın  nàpàqà  hám  xızmet  hàqılàr  wàqım  jerlerden  àlınàtuǵın 

dáràmàt  esàbınàn  óteletuǵın  edi.  waqım  múlkine  mutavalli  iyelik  etiwi 

belgilep qoyılǵan. 

Xiraj  ámirlik  dáwirinde  de  mámlekettiń  tiykarǵı 

salıǵı  bolıp  qaldı.  onıń  muǵdarı  ónimniń  2/5 

bólimin quradı.  XiX ásirde xirajdıń bir bólegi aqsha menen de jıynala 

baslandı.  Baǵ,  miywe-palız  eginleri  egilgen  jerlerden  tanabana  dep 

atalǵan  salıq  alınǵan.  Bul  salıqtıń  muǵdarı  eginzardıń  bazarǵa  uzaq-

jaqınlıǵına baylanıslı edi. 

keyin  ala  palızlarǵa  jańa  salıq — qos  pulı  salındı.  onıń  muǵdarı 

jer  aydawǵa  jaramlı  hárbir  jup  ógiz  esabınan  kelip  shıǵıp  belgilen-

gen.  Zakat  dep  atalǵan  salıqtıń  muǵdarı  salıq  salınatuǵın  mal-múlk 

muǵdarınıń  hám  qunınıń  2,5  %  in  quraǵan.  Zakatqa,  tiykarınan, 

sharwa  malları  iyeleri  hám  sawdagerler  tartılǵan.  tanabana,  zakat,  qos 

pulı  salıqları  tek  ǵana  aqshalay  alınǵan.  Áskeriy  háreketler  waqtında 

xalıq ushın ayrıqsha jaǵdayda salıq — tola engizilgen.

salıq siyasatı

http://eduportal.uz

---

68

1.  Ámirlik jaylasqan aymaq shegaralarınıń dizimin jazıń.

2.  Ámirlik xalqınıń milliy quramı kimlerden quralǵan edi?

3.  Ámirlikte  awıl  xojalıǵın  rawajlandırıw  ushın  qanday  ilajlar  ámelge 

asırıldı?

4.  suwǵarıw  qurılmaları  quralları  hám  awıl  xojalıǵında  qollanılatuǵın 

miynet quralları dizimin dúziń.

5.  Ámirlikte  jer  iyeliginiń  suyurǵal  formasında  qanday  ózgeris  júz 

berdi?

6.  Ámirlikte qanday salıqlar ámelde bolǵan?

Búgingi  ózbekstanda  engizilgen  salıq  túrleri  haqqında  maǵlıwmat 

toplań.