ÓzbekstAn tAriYxÍ

Baburdıń siyasat 

maydanına shıǵıwı

Muhammed 

shaybaniyxannıń 

Mawarawnnahr ushın 

gúreske qosılıwı

G

http://eduportal.uz

---

12

Mawarawnnahrdıń  belgili  mámleketlik 

iskerleri  shayxulislam  abulmakarim  bas-

shılıǵında Babur Mırzanı samarqand taxtın 

iyelewge  iytermeledi.  dinastiyası  mápine 

sadıq  bolǵan  Babur  Mırza  1500-jıldıń 

gúzinde  samarqandqa  júris  basladı  hám 

taxttı ekinshi márte iyeledi.

Bul  waqıtta  shaybaniyxan  samarqand-

tan  tısqarıda — konigil  (qaladan  tısqarı-

daǵı  húkimdarlar  dem  alatuǵın  orın)da 

turatuǵın edi.

shaybaniyxan  bul  waqıyanı  esitkennen 

keyin,  bolajaq  sheshiwshi  sawashqa  tayarlıq 

kórdi.  Babur  Mırza  endigi  urıs  sheshiwshi 

urıs  ekenligin  bilip  andijan,  tashkent, 

gisar,  gerat  hám  basqa  jerlerge  járdem  beriwin  sorap  elshiler  jiberdi. 

Biraq  aǵası — Xorasan  húkimdarı  sultan  Xusayn  Bayqara  hám 

Qashqardaǵı  dayısı  sultan  Maxmudxannan  járdem  kúshi  kelmedi. 

1501-jılı  altı  aylıq  qamaldan  soń  shaybaniyxan  Babur  Mırzaǵa  kelisim 

dúziwdi  usındı.  Babur  Mırza  hesh  jerden  járdem  ala  almaǵannan 

keyin, ilajsız kelisimge ırazı boldı. kelisim shártleri Babur Mırza ushın 

qorlıqlı bolsa da, oǵan ırazı bolıwdan basqa sharası joq edi.

awır  hám  qıyın  jaǵdayǵa  túsip  qalǵan  Babur  Mırza  samarqandtı 

tárk  etip,  kóp  qıyınshılıqlardı  bastan  ótkerip,  ózge  jurtlarǵa  ketiwge 

májbúr  boldı.  Babur  Mırzanıń  qızı  gulbadanbegim  (1523—1603-jılları 

jasaǵan)  óziniń  «Xumayunnama»  shıǵarmasında  bul  haqqında 

tómendegilerdi  jazǵan  edi:  «Qudayǵa  táwekel  etip  Badaxshanat  hám 

Qabulǵa jol aldı». 

1504-jılı  Qabul  wálayatında  (Qabul — házirgi  awǵanstan  mámleke-

tiniń  paytaxtı)  óz  hákimiyatın  ornattı.  Bul  jerde  ǵárezsiz  mámleket 

dúziwge  jedel  kiristi.  Qatań  tártipke  boysınıwshı  armiya  dúzdi.  Qurılıs, 

abadanlastırıw jumıslarına ayrıqsha itibar berdi. kóplegen baǵlar jarattı. 

olardıń ishinde Baǵı Babur ayrıqsha belgili boldı.

Qabuldaǵı  Bolo  gisar  qorǵanın  óziniń  rezidenciyasına  aylandırdı. 

shaybaniylerdiń  barǵan  sayın  kúsheyip  baratırǵan  atlanısına  qarsı 

birgelikte  shara  kóriw  maqsetinde  sultan  Xusayn  Bayqara  barlıq 

Zahriddin Muhammed 

Babur

http://eduportal.uz

---

13

temuriy  húkimdarlar  qatarında  Babur  Mırzanı  da  másláhát  jıyınına 

mirát  etkenligi,  onıń  ullı  abırayǵa  iye  bolǵanlıǵın  tastıyıqlaydı. 

Babur  Mırza  bul  usınıs  boyınsha  geratqa  atlandı.  Biraq  Xusayn 

Bayqaranıń  1506-jılı  tosattan  qaytıs  bolıwı  jaǵdaydı  keskinlestirdi.  óz 

ara  kelispewshilikler  kúshliligi  sebepli  temuriyzadalar  dushpanǵa  qarsı 

awqam  dúze  almadı.  Bul  bolsa  aqıbetinde  temuriyler  saltanatınıń 

pútkilley saplastırılıwına alıp keldi.

Babur  Mırza  tariyxımızda  ullı  shayır,  Mawarawnnahrdı  shayba-

niyler  basıp  alıwınan  saqlap  qalıw  jolında  mártlik  penen  gúresken 

húkimdar hám sárkarda sıpatında at qaldırdı.

• 

1494-jılı — Babur Mırza andijan taxtına otırǵızıldı.

• 

1500-jılı — shaybaniyxan samarqandtı iyeledi.

• 

1501-jılı — Babur Mırza shaybaniyxannan jeńildi.

• 

1504-jılı — Babur Mırza Qabulda óz hákimiyatın ornattı.

1.  Babur Mırza qanday sharayatta siyasat maydanına kirip keldi?

2.  ne ushın Muhammed shaybaniyxan jeńiske eristi?