Ózbekstan Respublɩkasɪ Joqarɪ hám Orta arnawlɪ Bilimlendiriw Ministrligi

5.Kóp tańbalı sanlar temasında algebra elementleri.

Kóp tańbalı sanlar algebralıq terminologiya hám algebralıq apparat keńeytirilmeydi, biraq onı dál anıqlaw ushın jumıs alıp barıladı. Ol apparatlar, terminler, teńlikler, teńsizlikler, ańlatpalar haqqında anıq túsiniklerdi qáliplestiriwge baǵdarlanǵan. Algebralıq materiallardı úyreniwdiń nátiyjesinde 4 klastı pitkergen hár bir oqıwshılar 1 terminlerdi, ańlatpanı, ańlatpanıń mánisin, teńlikti, teńlemeni, teńsizlikti, durıs qollanadı, teńlemelerdi sheshiwdi biliwi tiyis. Bul sorawdı ózlestiriwdiń kriteriyası retinde bul túsiniklerdiń qanday bolmasın anıqlamastan biliw emes, al onsha quramalı emes ańlatpalardı oqıwdı yamasa jazıwdı, ańlatpalardı sanlı mánisin tabıwdı, ańlatpalardı salıstırıwdı yaǵnıy durıs teńlik yamasa teńsizlik kelip shıǵıwı ushın olardıń arasına qatnaslardıń belgisiniń birewin qoyıwdı biliwi, ámellerdiń komponentleriniń hám olardıń nátiyjesiniń arasındaǵı óz-ara baylanıstı biliwge tiykarlana otırıp programmada názerde tutılǵan túrdegi teńlemelerdi sheshiwdi biliwi tiyis.

2. Másele boyınsha ańlatpalar hám teńlemeler dúziwdi shártlerine ózgeriwshi (hárip) bar máselelerdi sheshiw de, qosıwdıń hám kóbeytiwdiń úyrengen qásiyetlerin jazıwda, ózgeriwshilerdi jazıwda háripli simvolikanı paydalanıwdı biliwi tiyis.

Usı 4 klassta sabaqtıń basım kópshiligi konkret materialdı óz ishine aladı. Onı paydalanıw atap ótilgen uqıplardı qáliplestiriwge hám jetilisitiriwge múmkinshilik beredi.

Bul shınıǵıwlar oqıwshınıń san haqqında sannıń ústindegi ámeller haqqında, elementlerdiń qásiyetleri haqqında payda etedi. Jańa maǵlıwmatları menen tıǵız baylanısadı h.t.b. materiallardı qurallaw tosattan emes, al ulıwmalastırılǵan materialdıń dárejesin joqarılatıw boyınsha jaǵdaylardı payda etiw ushın usınıladı. Ms: Kóp tańbalı sanlar temasın úyreniw barısında mına túrdegi máseleler usınıladı, ámeller belgisiniń járdemi menen jazıp, a hám b sanlarınıń qosındısın 40 qa kemitiń. Keyin shıqqan ańlatpanıń mánisin a=200 de, b=300 de esaplań. Bunnan keyin bul uqıplar a+b=50, a+(b+40) ańlatpanıń mánisin tabıń túrindegi tapsırmalardı sheshiwde qosılıwshılardıń birewiniń ózgeriwine baylanıslı qosındınıń ózgeriwi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ulıwmalastırıw qollanıladı.

4 klasstıń oqıwshıları ańlatpanı salıstırıp talabın olardıń arasına =, > yamasa < belgisi durıs teńlik yamasa teńsizlik kelip shıǵatın etip qoyıw zárúrligi retinde túsiniwi tiyis. Eger 4 klass basında ańlatpalardı oqıw kónlikpesin tákirarlaw hám bekkemlew máqsetinde oqıwshıǵa mına ańlatpalardı oqıń 72:k, b+c, u-5, a-8 túrindegi tapsırmalardı usınıw máqsetke ılayıq bolsa onda belgili waqıttan keyin olardı quramalap 72:k, b+c, u-5, a-8 ańlatpalardı oqıp hám háriplerge eń kishisinen baslap 3 mánisti beriń hám ańlatpalardıń sáykes mánislerin esaplawdı usınǵan qolaylı. 4 klassta teńlemelerdi sheshiwge oqıtıw metodikası 1000 lıq temasında orınlanǵanlar menen salıstırǵanda tiykarǵı ózgesheliklerge ushıramaydı. Kóp tańbalı sanlar qosıw hám alıwǵa baylanıslı belgisizdi qosılıwshıdan, azayıwshıdan yamasa alınıwshıdan ibarat bolǵan bilimler hám tákirarlaw tártibinde sheshiliwi kóbeytiw hám bóliw menen baylanıslı bolǵan teńlemeler tolıq túrde boladı.

Dáslep úlken emes sanlarǵa iye teńliktiń paydalanıwı belgisiz komponentlerdi tabıw qádelerin yadtan ornatıw ushın jaqsı usıl bolıp tabıladı. Belgisizin tabıw ushın birden artıq ámeldi orınlaw zárúrli bolǵan jaǵdayda ádewir quramalı teńsizliklerdi sheshiwde ápiwayı usıldı paydalanıw paydalı boladı. 4 klassta teńsizdiń sheshiminiń tiykarǵı metodikası sınawdıń metodı bolıp esaplanadı. Bunda muǵallim sabaqtaǵı barlıq waqıtta quramalap barılǵan shınıǵıwlar sistemasına ushıraydı. Ms: háriptiń c<14, c<14 teńsizligi durıs bolatuǵın 3 mánisin tańlap alıń. Bunnan soń másele quramalanıwı múmkin. Biraq onıń sheshiliw metodikası yaǵnıy háripler mánisiniń hár qıylı ornına qoyıwdıń hám tekserip kóriwdiń járdemi menen tańlap alıw bolıp tabıladı.

,