Ózbekstan Respublɩkasɪ Joqarɪ hám Orta arnawlɪ Bilimlendiriw Ministrligi

2. Sanlı ańlatpalar ústinde islesiw metodikası.

Joqarıda aytıp ketknimizdey sanlı ańlatpaǵa hár bir sanda sanlı ańlatpa, boladı. Eger a hám b sanlı ańlatpa bolsa, onda onıń qosındısı: a+b; ayırması a-b; kóbeymesi hám tiyindisi a:b lardı sanlı ańlatpa boladı. Mısalı, -sanlı ańlatpa, ańlatpanı orınlaǵannan keyin hasıl bolǵan sanlarda ańlatpa boladı, ol sanlı ańlatpanıń mánisi dep ataladı.

Ekinshi klastan baslap ámellerdiń orınlanıw tártibi qaǵıydaları úyretiledi. Ol quramalı ańlatpa dep ataladı:

a) Dáslep qawsırmasız ańlatpadaǵı ámellerdiń orınlanıw tártibi qaraladı. Bul jaǵdayda berilgen ańlatpalardaǵı jazılıwı boyınsha kelgen ámeller (yaǵnıy + hám – ámelleri bolsa) izbe-iz orınlanadı. Al, egerde berilgen ańlatpada kóbeytiw hám bóliw ámelleride qatnassa, onda birinshi mártebe ańlatpanıń beriliwi boyınsha izbe-iz kelgen kóbeytiw hám bóliw, keyin qosıw hám alıw ámelleri orınlanadı. Mısalı 74-24+10, 63:7*2 hám 4*5+18:3 ańlatpaları berilse, onda hárbir ańlatpadaǵı ámellerdiń orınlanıw tártibin oqıwshılarǵa túsindiriwi kerek, keyin esaplaw júrgiziledi:

74-24+10=50+10=60;

63:7*2=9*2=18

4*5+18:3=20+6=26;

b) Keyin qawsırma qatnasqan ańlatpalar hám olardı esaplawlarǵa haqqındaǵı kóplikler beriledi. Mısalı: (45+76)-18; 145-(43+17):20; (18+22):(25-15) h.t.b.

Bulardı esaplaw hám ámellerdiń orınlaw qádelerin oqıwshılarǵa túsindiriw kerek, keyin mısallardı esaplawdı kórsetken maqul. Bul mısallarda ámellerdi orınlaw qádesi tiykarında, dáslep birinshi qawsırma ishindegi ańlatpa orınlanadı, keyin ol jaǵdaylarda kórsetken-dey ámeller izbe-iz orınlanıw orınlanadı.

(45+76)-18=121-18=103;

145-(43+17):20=145-60:20=145-3=142

(18+22):(25-15)=40:10=4.

Bul temanı bekkemlew ushın oqıwshılarǵa tómendegige uqsaǵan tapsırmalar beriliw máqsetke muwapıq boladı.

1. Ámellerdiń orınlanıw tártibin túsindiriń hám ańlatpasınıń mánisin (esaplaw) tabıń.

a) 36+24:8=36+3=39

b) 12*3-14=36-14=22

v) 120-81:3*2 =120-54=66

2) Ańlatpalardı qolaylı usıllarda esaplań.

a) 125-(30+75):5=125-21=104

b) 43+(72+18)-(45-35)=43+90-10=123

3) Mısallarda ámellerdiń tuwrı orınlanǵanlıǵın tekseriw:

a) 8*3+16:4=28;

v) 121:11+45:8=22;

b) 30+26:5=10;

g) 47-(18:6)*4=35.