Ózbekstan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

15-tema. Kútilmegenshamalarni korrelyatsiya analizi xaqida tushuncha
Shamalar mustaqil bolıwımúmkinyamasa funktsional baylanıslıyamasa stoxastik (ehtimoliy) aloqadar bolıwımúmkin. Shamaniń funktsional baylanıslıligi qachonki belgilishamaniń har bir mánisiga basqa bir shamanińbelgilimánisi mos keladi. Masalan, aylana uzunligi l=2πR onıńradiusiga R funktsional baylanıslıesaplanadı. Belgiliki, kútilmegenshamalar ushın bunday muwapıqlik mavjud emas, chunki qachonki shamakútilmegenfaktorlar taʼsirida bólmagandagina qatʼiy funktsional baylanıslılik boladı.

Kópgina jaĝdaylarda ózgaruvchilar orasida baylanıslılik mavjud bolıp, belgilishamanińbelgilimánisiga basqa bir shamaniń nobelgilimánisiga mos boladı. Kópgina onıń ehtimoliy mánislari belgilibólistiriwga bóysunadi. Bunday baylanıslılik stoxastik yamasa ehtimoliy esaplanadı.“Korrelyatsiya” tushunchasi (lotin tilidan “correlatio” – munosabat, aloqa, baylanıslılik) 19 asrda ińliz matematigi Karl Pirson (1857-1936 y.) va ińliz antropolog va psixologi Frensisa Galьton (1882-1911 y) ishlari menen kirib kelgan.

5.2.1-suwretda kútilmegenshamalarni turli darajada korrelyatsiyalanish jaĝdaylari keltirilgan. 5.2.1-suwret (1-8 suwretlar)lardan kórinib turibdiki, shamalar ózaro chiziqli korrelyatsiyalańanda maydon ellips kórinishiga ega boladı. korrelyatsion aloqalar qanchalik siqilgan bolsa ellips shunchalik zich joylashadi. Funktsional baylanıslılikda chiziqli kórinish kasb etadi, aloqalar mavjud bólmaganda esa aylana shaklida boladı.

Metrologik amaliyotda chiqish signallarini qayta ishlash, ólshewquralsini graduirovkalash funktsiyalarini aniqashda korrelyatsion maydon va regresiya funktsiyalaridan keń foydalaniladi (5.2.2 -suwret).

Ijobiy chiziqli funktsional baylanıslılik (1)	Salbiy chiziqli funktsional baylanıslılik (2)
Ijobiy kuchli chiziqli korrelyatsion baylanıslılik (3)	Salbiy kuchli chiziqli korrelyatsion baylanıslılik (4)
Ijobiy órtacha chiziqli korrelyatsion baylanıslılik (5)	Salbiy órtacha chiziqli korrelyatsion baylanıslılik (6)
Kuchsiz aloqalar (7)	Аloqalar deyarli mavjud emas (8)