Ózbekstan respublikasi joqari va orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindaĝi qaraqalpaq mámleketlik universiteti

4.6. Ólshew sharoitlarinińanıqsızlıqlari

Ólshewsharayatiga iqlim (atrof muhit temperaturai, havoniń nisbiy namligi, atmosfera bosimi), elektr va magnit (elektr tarmogʼidagi elektr toki va kuchlanishini, ózgaruvchan elektr toki chastotasi, ózgaruvchan va doimiy magnit maydonlar va b.), mexanik va akustik (vibratsiya, zarba kuchlari, tebranishlar) faktorlar taʼsirlar, shonıńdek ion nurlanish, atmosferaniń gaz tarkibi va basqafaktorlar kiradi. Ushbu parametrlarni taʼsirini ólshew natijasiga bartaraf qilish (jilovlash) imkoni bolsa, bu normal ólshewsharayati deyiladi. Ularga mos ravishda taʼsir qılıwshı fizik shamalarniń nominal mánislari tómendegi 4.6.1 –suwretda kórsatilgan.

4.6.1 –suwret.Taʼsir qılıwshı fizik shamalarni nominal mánislari

Taʼsir qılıwshıshama	Nominal mánis
Barlıqólshewlar ushıntemperatura	20 ^оС
Ion nurlanish, issiqlik-fizik, temperatura, magnit, elektr ólshewlar, bosim va harakat parametrlarini ólshewda atmosfera bosimi	100 kPa (750 mm.sim.ustuni)
Chiziqli va burchak ólshewlar, massa va yorugʼlik kuchini ólshew, srektroskopik ólshewlarda atmosfera bosimi	101,3 kPa (760 mm.sim.ustuni)
Chiziqliburchakólshewlar, massaólshew, spektroskopikólshewlardahavonińnisbiynamligi	58 %
Elektrqarshilikniólshewdagihavonińnisbiynamligi	55 %
Temperatura, kuch, qattiqlik, ózgaruvchan elektr toki, ion nurlanish, harakat parametrlari havoniń nisbiy namligi	65 %
Basqaólshew turlarida havoniń nisbiy namligi	60 %
Havo zichligi	1,2 kg/m^3
Erkin tushish tezlanishi	9,8 m/c^2
Harakatparametrlari, magnitvaelektrshamalarniólshewdamagnitinduktsiya (magnitmaydonkuchlańanligi) vaelektrmaydonkuchlańanligi	0

Ámeliyatda taʼsir qılıwshıshamalarni nominal mánislarini taʼminlash anchayin qiyindir. Shonıńushın odatda taʼsir qılıwshıshamalarni normal soha chegaralari órnatiladi. Masalan, kópgina jaĝdaylarda normal ólshewsharayati sifatida tómendegi oraliqlar qabıl qilinadi:

Temperatura	(293±5) K
Аtmosfera bosimi	(100±4) kPa
Havoniń nisbiy namligi	(65±15) %
Elektr tarmogʼi kuchlanishi	(220±10) V

Аsosan, kórilayotgan anıqsızlıqka temperatura, namlik, bosim, binoniń tozaligi, magnit va gravitatsion maydonlar, titrashlar, turli nurlanishlar, yoruvlik va h.k. larni ólshew va tutib turish anıqsızlıqlari kiradi.

Masalan, ólchov shisha idishi ózi kalibrlańan temperaturadan farqlanuvchi temperaturada qóllanilishi múmkin. Katta temperaturalar tuzatmalar kiritib esapqa olinishi kerek, ammo bunday jaĝdayda suyuqlik va shisha temperaturalarinińmánislaridagi har qanday anıqsızlıqni kórib chiqishga tuwrı keladi. Huddi shunday, agar atrof muhit namligini ólshewda qóllaniladigan materiallar namliknińózgarishiga sezgir bolsa, atrof muhit namliginińmánisi ham ahamiyatga ega bolıwımúmkin. .

Ólshewqurallarinińanıqsızlıqlariga noaniq kalibrlash, kórsatuvlarniń variatsiyalanishi, oxirgi qiyoslash va kalibrlashdan keyin ótgan waqıt, ólshewquralsiniń sezgirlik chegarasi yamasa chekka ajrata alıw qobiliyati va h.k. ga baylanıslı bólgan anıqsızlıqlar ham kiradi.

Metrologik ólshewlar sohasida belgili bir ólshew turlarini ushın atrof-muhit parametrlariga órnatilgan talaplar standartlar menenaniq meʼyori órnatiladi. Аtrof-muhit parametrlari meʼyorlaridan ogʼishadigan jaĝdaylarda ushbu faktorlarni anıqsızlıqka taʼsirini muĝdariyesaplaw zarur boladı.